Sprostowanie błędów we wpisach powstałych podczas migracji ksiąg wieczystych

Dotychczasowa księga wieczysta staje się jedynie częścią akt księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, a przeniesiona treść w księdze wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym staje się treścią księgi wieczystej, do której należy odnieść unormowanie zawarte‎w art. 5 w zw. z art. 6 ust. 1 i 3 u.k.w.h. dopóki, dopóty przeniesione wpisy nie zostaną sprostowane na podstawie art. 18 ust. 1 u.p.k.w., jeżeli podczas migracji ksiąg wieczystych powstały błędy.

Na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym (Dz. U. Nr 42, poz. 363 ze zm. - dalej: „u.p.k.w.”) doszło do migracji ksiąg wieczystych polegającej na przeniesieniu treści dotychczasowych ksiąg wieczystych - założonych lub urządzonych po dniu 1 stycznia 1947 r., a także ksiąg hipotecznych (gruntowych, wieczystych) założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. – do struktury księgi wieczystej prowadzonych w systemie informatycznym (art. 2 pkt 2 w zw. z art. 9 ust. 1 i 2 u.p.k.w.). 

Według art. 10 ust. 2 zd. pierwsze u.p.k.w., przenoszenia wpisów z dotychczasowej księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym dokonuje się w sposób, który uniemożliwia zmianę treści lub zakresu ujawnionych praw i roszczeń. Według art. 15 ust. 1 tej ustawy, przed zmianą tego przepisu dokonanego przez art. 8 pkt 8 ustawy z dnia 1 lipca 2016 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 218), z chwilą zapisania treści księgi wieczystej w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych dotychczasowa księga wieczysta staje się częścią akt księgi wieczystej. Dotychczasową księgę wieczystą ośrodek migracyjny ksiąg wieczystych niezwłocznie zwraca do sądu rejonowego, który dołącza ją do akt księgi wieczystej. Natomiast po dokonaniu czynności, o których mowa w ust. 2 (uzupełnieniu treści księgi wieczystej o zmianki o wnioskach, sprawach wszczętych z urzędu, środkach zaskarżenia oraz skargach na orzeczenia referendarzy sądowych, które wpłynęły‎w okresie migracji), przeniesiona treść dotychczasowej księgi wieczystej staje się treścią księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym i z tą chwilą podlega udostępnieniu.

Według art. 18 ust. 1 u.p.k.w., sprostowania błędów powstałych podczas migracji ksiąg wieczystych dokonuje sąd z urzędu lub na wniosek zainteresowanego w postępowaniu nieprocesowym. 

Do odmiennego wniosku nie prowadzi stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w postanowieniu z dnia 13 sierpnia 2015 r., I CSK 766/14, w którym stwierdzono, że art. 18 ust. 1 u.p.k.w. przewiduje tryb szczególny, odmienny od przewidzianej w art. 626[13] § 2 k.p.c. drogi sprostowania wpisu, gdyż nie zawiera ograniczenia w zakresie możliwości dokonywania sprostowania błędów migracji z urzędu jedynie do takich usterek, które nie mogą wywołać niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co prowadzi do wniosku, że na podstawie art. 18 ust. 1 cytowanej ustawy wszelkie błędy powstałe w toku migrowania treści księgi mogą być prostowane tak z urzędu, jak i na wniosek. Nadto, że sprostowanie treści księgi wieczystej wywołuje skutki z mocą wsteczny, a sąd rozpatrujący wniosek o wpis do niej zawsze musi uwzględniać stan po sprostowaniu. Wypowiedź Sądu Najwyższego dotyczyła bowiem postępowania wieczystoksięgowego, w którym kognicja sądu zakreślona jest ramami art. 626[8] § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 626[13] k.p.c. W powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy podkreślił, że przedmiotem postępowania o sprostowanie błędów migracji nie jest ocena skutków wprowadzanych zmian, ani  tym bardziej ustalanie zgodności sprostowanego stanu jawnego z księgi ze  stanem rzeczywistym. Skutkiem usunięcia błędów migracji jest wyłącznie wyeliminowanie omyłek kopiowania księgi, przekłamujących jej rzeczywiste zapisy - sprostowany stan księgi jest jej stanem właściwym, odzwierciedlającym księgę przenoszoną  i wiąże sąd wieczystoksięgowy od chwili skutecznego sprostowania. W konsekwencji przyjął, że nie jest wykluczone, że omyłki w toku migracji doprowadziły - z uwagi na brzmienie art. 3 i art. 5 u.k.w.h. - do skutków w postaci nabycia praw, które były błędnie ujawnione w księdze wieczystej, ale w rzeczywistości nie istniały.

Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2019 r., I CSK 172/18

Standard: 84977 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wykluczone, że omyłki w toku migracji doprowadziły – z uwagi na brzmienie art. 3 i art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) - do skutków w postaci nabycia praw, które były błędnie ujawnione w księdze wieczystej ale w rzeczywistości nie istniały. Nie jest to jednak zagadnienie objęte kognicją sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym lecz wymaga wykorzystania powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. 

W art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. ustawodawca przewidział możliwość sprostowania błędów powstałych podczas migracji ksiąg wieczystych, zakładając słusznie, że przy masowym przenoszeniu zapisów z ksiąg prowadzonych w formie dokumentu papierowego do systemu informatycznego w drodze ich przepisywania, nieuniknione będą błędy i pomyłki. Z uwagi na znaczenie i konsekwencje zapisów umieszczonych w księgach wieczystych, mimo technicznego jedynie, a nie orzeczniczego charakteru przeniesienia danych, określił więc sposób naprawiania błędów migracji. O sprostowaniu orzeka sąd z urzędu lub na wniosek zainteresowanego. Sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu nieprocesowym, a wydane postanowienie podlega zaskarżeniu. Przyjęty sposób postępowania jest więc zbliżony do przewidzianej w art. 350 k.p.c. drogi umożliwiającej sprostowanie wyroku, stosowanej odpowiednio także w wypadku wystąpienia oczywistych błędów i omyłek w innych orzeczeniach, w postępowaniu nieprocesowym, z tym, że na podstawie art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. błędy migracji mogą prostować referendarze sądowi. Jest to zarazem tryb szczególny, odmienny od przewidzianej w art. 62613 § 2 k.p.c. drogi sprostowania wpisu, gdyż nie zawiera ograniczenia w zakresie możliwości dokonywania sprostowania błędów migracji z urzędu jedynie do takich usterek, które nie mogą wywołać niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co prowadzi do wniosku, że na podstawie art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. wszelkie błędy powstałe w toku migrowania treści księgi mogą być prostowane tak z urzędu, jak i na wniosek.

Celem sprostowania błędów powstałych podczas migracji jest poprawienie zapisów w taki sposób, aby zawartość księgi po migracji odpowiadała dokładnie treści przenoszonej księgi papierowej, zarówno w zakresie oznaczenia księgi i jej poszczególnych rubryk jak i w brzmieniu znajdujących się w nich zapisów. Możliwość sprostowania błędów migracji nie została też ograniczona terminem.

Skutek sprostowania dokonanego w oparciu o art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. nie został w przepisie wskazany, jednak niewątpliwie jest nim zastąpienie na podstawie postanowienia prostującego zapisów dokonanych błędnie zapisami odzwierciedlającymi rzeczywistą treść księgi przenoszonej do systemu informatycznego.

Przedmiotem postępowania o sprostowanie błędów migracji nie jest ocena skutków wprowadzanych zmian, ani tym bardziej ustalanie zgodności sprostowanego stanu jawnego z księgi ze stanem rzeczywistym. Ponieważ skutkiem usunięcia błędów migracji jest wyłącznie wyeliminowanie omyłek kopiowania księgi, przekłamujących jej rzeczywiste zapisy - sprostowany stan księgi jest jej stanem właściwym, odzwierciedlającym księgę przenoszoną i wiąże sąd wieczystoksięgowy od chwili skutecznego sprostowania. Konieczność uwzględnienia wyników sprostowania jest szczególnie wyraźna w rozpatrywanej sprawie, w której błąd dotyczył elementu strukturalnego - oznaczenia rodzaju księgi i jej rubryk.

Przewidziana przez ustawodawcę możliwość prostowania błędów migracji również z urzędu wskazuje, że usunięcie omyłek jest działaniem porządkującym, wyłączonym z reguły rozpatrywania wniosków w kolejności wpływu. Wniosek w tym wypadku jedynie zwraca sądowi uwagę na niedokładności migracji, natomiast skutki sprostowania muszą być w obydwu wypadkach identyczne. Charakter naprawczy postępowania przewidzianego w art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w., ograniczony do sprostowania oczywistych usterek przekopiowania księgi z nośnika papierowego do postaci elektronicznej przemawia za przypisaniem sprostowania konsekwencji natychmiastowych i usuwa możliwość odwoływania się w postępowaniu wieczystoksięgowym do wadliwego zapisu z chwili złożenia wniosku jeżeli przed jego rozpoznaniem doszło do sprostowania. Sąd wieczystoksięgowy, zgodnie z postanowieniem art. 626[8] § 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Sprostowanie błędu migracji usuwa wadę spowodowaną przez sąd, jeżeli więc wniosek o wpis praw do księgi złożony został już po migracji lecz przed sprostowaniem jej błędów, a rozpoznawany jest po ich sprostowaniu, sąd wieczystoksięgowy nie może przyjmować fikcji dalszego istnienia błędnych zapisów.

Postanowienie SN z dnia 13 sierpnia 2015 r., I CSK 766/14

Standard: 84976 (pełna treść orzeczenia)