Odstąpienie konsumenta od kredytu wiązanego

Podstawę prawną roszczenia powódki stanowił przepis art. 56 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. Nr 126, poz. 715). Zgodnie z tym przepisem, w przypadku, o którym mowa w ust. 1, sprzedawca lub usługodawca jest zobowiązany do zwrotu kredytodawcy spełnionego na jego rzecz świadczenia. Natomiast stosownie do ust. 1 tego przepisu, w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy o kredyt wiązany, jeżeli spełnienie świadczenia przez kredytodawcę ma nastąpić na rzecz sprzedawcy lub usługodawcy, od którego konsument nabył towar lub usługę, konsument może odstąpić od umowy o kredyt konsumencki przez złożenie kredytodawcy lub pośrednikowi kredytowemu oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Stosownie do art. 3 ust. 1 przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Ust. 2 pkt 1 tego przepisu precyzuje natomiast, że za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności m.in. umowę pożyczki.

Strony te zawarły umowę o tzw. kredyt wiązany, którego definicja znajduje się w art. 5 pkt 14 KredKonsU. I tak, jest to umowa o kredyt, z którego jest wyłącznie finansowane nabycie towaru lub usługi na podstawie innej umowy, a obie te umowy są ze sobą powiązane, zgodnie z którymi: a) sprzedawca lub usługodawca udziela kredytu konsumentowi na nabycie towaru lub usługi od tego sprzedawcy lub usługodawcy, albo b) nabycie towaru lub usługi jest finansowane przez kredytodawcę, który współpracuje ze sprzedawcą lub usługodawcą w związku z przygotowaniem lub zawarciem umowy o kredyt, albo c) nabycie towaru lub usługi jest finansowane przez kredytodawcę, a towar lub usługa są szczegółowo określone w umowie o kredyt.

W niniejszej sprawie umowa o kredyt wiązany zawarta przez powódkę z konsumentem A. S. miała postać o której mowa w lit. b); nabycie usługi medycznej miało być finansowane przez powódkę (kredytodawcę), która współpracowała z pozwanym (usługodawcą) w związku z zawarciem umowy o kredyt. Już tylko z tej konfiguracji wynika, że – wbrew twierdzeniom pozwanego – umowa pożyczki nr (...) zawarta w dniu 2 grudnia 2013 roku regulowana przepisami ustawy o kredycie konsumenckim jest kluczowa dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, pomimo że pozwany nie był jej stroną.

Sama definicja pojęcia umowy o kredyt wiązany sugeruje, że w istocie taki jest sens tej umowy: pożyczkodawca ma spełnić świadczenie bezpośrednio na rzecz usługodawcy, albowiem kwota pożyczki przeznaczona jest na ściśle określony cel, który musi być już określony w samej umowie pożyczki (por. art. 31 ust. 1 KredKonsU, zgodnie z którym umowa o kredyt wiązany oprócz danych określonych w art. 30, powinna zawierać również: 1) opis towaru lub usługi; 2) cenę nabycia towaru kub usługi).

Należy jednak podkreślić, że ani osoba trzecia (pozwany), ani powódka (zwana dłużnikiem przyrzekającym) nie mogą się we wzajemnych stosunkach powołać na treść stosunku waluty, tj. stosunku łączącego pozwanego i wierzyciela zastrzegającego (konsumentkę); w niniejszej sprawie stosunkiem waluty jest umowa o świadczenie usług zawarta przez pozwanego z A. S.. Innymi słowy, powódka i pozwany nie mogą we wzajemnych stosunkach powoływać się na umowę o świadczenie usługi medycznej.

Sytuację odstąpienia przez konsumenta od umowy o kredyt wiązany reguluje natomiast przepis art. 56 ust. 1 KredKonsU, zgodnie z którym w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy o kredyt wiązany, jeżeli spełnienie świadczenia przez kredytodawcę ma nastąpić na rzecz sprzedawcy lub usługodawcy, od którego konsument nabył towar lub usługę, konsument może odstąpić od umowy o kredyt konsumencki przez złożenie kredytodawcy lub pośrednikowi kredytowemu oświadczenia o odstąpieniu od umowy. W niniejszej sprawie, A. S., jako konsumentka odstąpiła od umowy o kredyt wiązany właśnie we wskazany sposób – złożyła ona oświadczenie o odstąpieniu od umowy powódce, czyli kredytodawcy. Jak już była mowa powyżej, w niniejszej sprawie umowa o kredyt wiązany polegała na tym, że spełnienie świadczenia przez kredytodawcę (powódkę) nastąpiło bezpośrednio na rzecz usługodawcy (pozwanego). W takiej sytuacji zastosowanie znajduje przepis art. 56 ust. 2 KredKonsU, stosownie do którego sprzedawca lub usługodawca jest zobowiązany do zwrotu kredytodawcy spełnionego na jego rzecz świadczenia.

Należy zauważyć, że uprzednio obowiązująca ustawa o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 100, poz. 1081) nie przewidywała, że odstąpienie przez konsumenta od umowy o kredyt konsumencki przeznaczony na nabycie określonej rzeczy lub usługi powoduje – ex lege – wystąpienie określonych skutków prawnych dla stron stosunku zobowiązaniowego wynikającego z umowy o nabycie rzeczy lub usługi. Jedynie w art. 11 ust. 4 ustawy z 2001 r. stanowiła, że jeżeli spełnienie świadczenia przez kredytodawcę nastąpiło na rzecz sprzedawcy (usługodawcy) to warunki zwrotu tego świadczenia określa zawarta między tymi podmiotami umowa. Istnienie ewentualnych obowiązków sprzedawcy lub usługodawcy wobec kredytodawcy i ukształtowanie tych obowiązków pozostawione więc zostało autonomicznej woli tych podmiotów. W zakresie kredytu wiązanego, w szczególności poprzez rozwiązania prawne dotyczące odstąpienia od tego typu kredytu, nowa ustawa z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim radykalnie zmienia sytuację prawną kredytodawców, konsumentów, sprzedawców lub usługodawców w stosunku do stanu prawnego wynikającego z obowiązującej do 17 grudnia 2011 r. ustawy z 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim. Aktualnie obowiązująca ustawa o kredycie konsumenckim w art. 56 ust. 2 przewiduje natomiast, że – we wszystkich przypadkach kredytu wiązanego, niezależnie od okoliczności, czy towar został konsumentowi wydany przed upływem okresu do odstąpienia od umowy o kredyt – sprzedawca lub usługodawca, który zawarł z konsumentem umowę sprzedaży towaru lub umowę świadczenia usług, finansowaną ze środków pochodzących z kredytu wiązanego, jest zobowiązany do zwrotu kredytodawcy spełnionego na jego rzecz świadczenia, tj. kwoty kredytu udzielonego konsumentowi na zakup towaru lub usługi. Ustawa o kredycie konsumenckim nie reguluje kwestii terminu w jakim sprzedawca lub usługodawca jest zobowiązany zwrócić kredytodawcy kwotę kredytu, stanowi jedynie w art. 56 ust. 3, że kredytodawca po przedstawieniu sprzedawcy lub usługodawcy kopii oświadczenia konsumenta o odstąpieniu może żądać od tego podmiotu zwrotu kredytu. Wobec faktu, że sprzedawca lub usługodawca nie są stronami umowy kredytu, w przypadku braku umowy o współpracy pomiędzy kredytodawcą i sprzedawcą lub usługodawcą, w której uregulowana zostałaby kwestia terminów zwrotu kredytu, zwrot przez sprzedawcę lub usługodawcę kwoty kredytu nie może być uznany za wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy. Należy więc przyjąć, że zastosowanie ma w tej sytuacji art. 455 k.c., który stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Tym samym zwrot kwoty kredytu przez sprzedawcę lub usługodawcę powinien nastąpić niezwłocznie po wezwaniu go przez kredytodawcę (por. M. Chruściak, A. Kopeć, M. Kłoda Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz. Warszawa 2012).

W świetle dotychczasowych rozważań nie ulega wątpliwości, że w sprawie mamy do czynienia z trzema, oddzielnymi i różnymi stosunkami zobowiązaniowymi: pierwszy łączący powódkę i pozwanego (umowa o współpracy), drugi łączący powódkę i A. S. (umowa pożyczki) i trzeci łączący pozwanego i A. S. (umowa o świadczenie usług). Postanowienie umowy o współpracy, na które powoływał się konsekwentnie pozwany dotyczy sytuacji odstąpienia przez potencjalnego pacjenta od umowy o świadczenie usług – a nie od umowy pożyczki. A. S. niewątpliwie odstąpiła skutecznie od umowy pożyczki. Strony niniejszego sporu nie uregulowały natomiast w umowie o współpracy kwestii warunków i terminu zwrotu kwoty kredytu – zastosowanie zatem wprost znajduje bezpośrednio art. 56 ust. 2 KredKonsU. Łatwo sobie wyobrazić sytuację, w której pacjent odstępuje od umowy pożyczki pragnąc jednocześnie skorzystać z usługi za pieniądze uzyskane z innego źródła; w żaden sposób odstąpienie od umowy pożyczki nie determinuje automatycznie odstąpienia od umowy o świadczenie określonej usługi. W takiej zaś sytuacji nie ulega wątpliwości, że usługodawca winien zwrócić świadczoną kwotę w całości pożyczkodawcy, a pobrać należne wynagrodzenie od usługobiorcy – stosownie do ustalonych warunków wypłaty wynagrodzenia w umowie o świadczenie usług.

W ocenie Sądu, pozwany nie miał podstaw do zatrzymania należności dochodzonej pozwem, ponieważ powódka z pewnością na mocy zawartej umowy, nie zobowiązała się do przejęcia bez ograniczeń wszelkich zobowiązań beneficjentów usług świadczonych przez pozwanego. Innymi słowy, powódka nie może ponosić ryzyka związanego z zapłatą wynagrodzenia za usługi medyczne, gdyż nie jest stroną stosunku zobowiązaniowego związanego z realizacją usługi medycznej; powódka była jedynie finansującym tę usługę.

W tych okolicznościach Sąd stanął na stanowisku, że mimo odstąpienia A. S. od umowy o kredyt konsumencki, nie doszło do odstąpienia od umowy o świadczenie usług. Tymczasem odstąpienie przez konsumenta od umowy o kredyt wiązany na podstawie art. 56 ust. 1 w zw. z art. 53 ust. 1 zasadniczo nie ma wpływu na istnienie ani treść stosunku prawnego, jaki wypływa z umowy podstawowej. Stosunek taki nadal wiąże konsumenta ze sprzedawcą (usługodawcą). Por. J. P., System Prawa Prywatnego…, t. 8, s. 445; idem, Umowa…, s. 190; M. S., w: M. C. i in., Ustawa..., s. 197-198. Po odstąpieniu od umowy o kredyt wiązany konsument w dalszym ciągu zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia na rzecz sprzedawcy (usługodawcy) - zgodnie z umową podstawową - w zakresie, w jakim tego wynagrodzenia dotychczas nie uiścił (zob. art. 56 ust. 5 zd. 1 i 3). Obowiązek nie zależy od tego, czy sprzedawca (usługodawca) zwrócił kwotę kredytu na rzecz kredytodawcy.

Aby uniknąć komplikacji związanych z rozliczeniem umowy o świadczenie usług w przypadku odstąpienia od umowy o kredyt wiązany, przeznaczony na sfinansowanie danej usługi ustawodawca przewidział możliwość wykonania usługi dopiero po upływie terminu odstąpienia. W niniejszej sprawie konsument skorzystał z uprawnienia do odstąpienia od kredytu przez dniem zabiegu, a sam zabieg przypadał jeszcze przed dniem upływu tempus deliberandi i odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego. W tych okolicznościach ryzyko odstąpienia obciąża pozwanego, który zdecydował się wyznaczyć termin zabiegu i podjąć doń przygotowania jeszcze przed upływem ustawowego terminu odstąpienia konsumenta od umowy kredytu.

Na marginesie jedynie należy wskazać, że stosownie do art. 56 ust. 5 KredKonsU in fine, w przypadku umowy o świadczenie usług konsument powinien zwrócić usługodawcy wynagrodzenie za świadczoną usługę, o ile taka pomimo odstąpienia od umowy pożyczki została świadczona. Pozwanemu przysługuje zatem roszczenie, jednak nie do powódki, a do konsumenta, na rzecz którego usługa została ewentualnie (w części lub całości) świadczona. Tym samym, wszystkie twierdzenia pozwanego dotyczące poniesionych kosztów, utraconych korzyści itp. nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a mogą być istotne jedynie w kontekście ewentualnego roszczenia o zapłatę w stosunku do konsumenta. Jeszcze raz należy podkreślić, że powódka i pozwany nie mogą we wzajemnych stosunkach powoływać się na umowę o świadczenie usługi medycznej w kontekście spełnionego przez powódkę na rzecz pozwanego świadczenia na podstawie zastrzeżenia zawartego w umowie pożyczki. Dlatego też, ewentualne ustalenia dotyczące tego, kto ponosi koszty związane z przygotowaniem do zabiegu powinny być przedmiotem umowy łączącej pozwanego z pacjentem – A. S.; w żadnym zaś razie nie mogą w oparciu o poczynione przez Sąd ustalenia faktyczne, obciążać powódkę.

Podsumowując, pozwany był zobowiązany do zwrotu powódce całości kwoty 10.600 zł. Należy podkreślić, że podstawa świadczenia powoda na rzecz pozwanego odpadła w momencie skutecznego odstąpienia przez A. S. od umowy pożyczki. Podstawa świadczenia powoda wynikała bowiem nie z umowy o współpracę, ale z zastrzeżenia umownego świadczenia na rzecz osoby trzeciej zawartego w umowie pożyczki. Tym samym, w momencie odpadnięcia podstawy świadczenia (umowa pożyczki wskutek odstąpienia jest uznana za niezawartą – skutek ex tunc), pozwany był zobowiązany do zwrotu powódce całego świadczenia jako nienależnego. Ponieważ jednak art. 410 § 2 k.c. stanowiący podstawę do roszczenia kondykcyjnego jest lex generalis w stosunku do lex specialis wyrażonej w art. 56 ust. 2 KredKonsU, to ten drugi przepis stanowi w niniejszej sprawie podstawę do zwrotu powódce świadczenia spełnionego na rzecz pozwanego.

Rozstrzygając w niniejszej sprawie Sąd musiał uwzględnić również i tę okoliczność prawną, że w przypadku odstąpienia od umowy o kredyt wiązany ustawodawca przyznał kredytodawcy roszczenie o zwrot kwoty kredytu wyłącznie względem usługodawcy, pozbawiając go takiego roszczenia względem konsumenta, z którym – wobec zniweczenia skutków umowy o kredyt konsumencki ex tunc - nie łączy go żaden stosunek prawny. W tych okolicznościach oddalenie powództwa byłoby równoznaczne z pozbawieniem powoda prawa do odzyskania pełnej kwoty kredytu – zgodnie z przepisami ustawy o kredycie konsumenckim.

Wyrok SR dla m. st. Warszawy z dnia 3 lutego 2016 r., II C 700/15

Standard: 5310