Tryb stwierdzenia naruszenia i skutki w zakresie mocy dowodowej przedmiotów zatrzymanych z naruszeniem 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48

Art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48 w związku z art. 47 i 48 karty należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd rozpatrujący, na podstawie mającego zastosowanie prawa krajowego, wniosek o zatwierdzenie a posteriori przeszukania osoby i wynikającego z niego zatrzymania nielegalnych substancji, przeprowadzonych w fazie wstępnej postępowania karnego, nie jest właściwy do dokonania weryfikacji, czy przy tych czynnościach były przestrzegane zagwarantowane w tych dyrektywach prawa podejrzanego lub oskarżonego, pod warunkiem, po pierwsze, że osoba ta może następnie żądać przed sądem rozpatrującym sprawę co do istoty stwierdzenia ewentualnego naruszenia praw wynikających ze wspomnianych dyrektyw, i po drugie, że sąd ten ma wówczas obowiązek wyciągnięcia konsekwencji z takiego naruszenia, w szczególności w zakresie niedopuszczalności lub mocy dowodowej dowodów zebranych w tych okolicznościach.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone lub ich obrońcy mieli prawo zakwestionowania, zgodnie z procedurami przewidzianym w prawie krajowym, braku lub odmowy udzielenia przez właściwe organy informacji zgodnie z tą dyrektywą.

Mając na względzie znaczenie prawa do skutecznego środka prawnego, chronionego na mocy art. 47 karty, oraz jasne, bezwarunkowe i precyzyjne brzmienie art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13, należy stwierdzić, że ten ostatni przepis stoi na przeszkodzie wszelkiemu środkowi krajowemu utrudniającemu wykonywanie skutecznych środków odwoławczych w wypadku naruszenia praw chronionych na mocy tej dyrektywy (wyrok z dnia 19 września 2019 r., Rayonna prokuratura Lom, C-467/18).

Taki sam sposób wykładni jest wymagany w odniesieniu do art. 12 dyrektywy 2013/48, zgodnie z którym „podejrzani lub oskarżeni w postępowaniu karnym […] [mają] do dyspozycji na mocy prawa krajowego skuteczny środek naprawczy [odwoławczy] w przypadku naruszenia ich praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie” (wyrok z dnia 19 września 2019 r., Rayonna prokuratura Lom, C-467/18).

 Z powyższego wynika, że art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48 nakładają na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia poszanowania prawa do rzetelnego procesu sądowego i prawa do obrony, zapisanych, odpowiednio, w art. 47 i art. 48 ust. 2 karty, poprzez ustanowienie skutecznego środka odwoławczego umożliwiającego każdemu podejrzanemu lub oskarżonemu zwrócenie się do sądu odpowiedzialnego za zbadanie, czy jego prawa wynikające z tych dyrektyw nie zostały naruszone.

W tym kontekście art. 8 ust. 2 dyrektywy 2012/13 i art. 12 ust. 1 dyrektywy 2013/48 stanowią, że prawo do stwierdzenia ewentualnych naruszeń tych praw przyznaje się, odpowiednio, zgodnie „z procedurami przewidzianym[i] w prawie krajowym” i „na mocy prawa krajowego”. Przepisy te nie określają zatem ani szczegółowych zasad, zgodnie z którymi powinna istnieć możliwość podniesienia naruszeń tych praw, ani momentu, w toku postępowania karnego, w którym można to uczynić, pozostawiając w ten sposób państwom członkowskim pewien zakres uznania przy określaniu szczególnych procedur, które będą miały zastosowanie w tym względzie.

Zamiar przyznania przez prawodawcę Unii takiego zakresu uznania znajduje potwierdzenie w motywach dyrektyw 2012/13 i 2013/48. Po pierwsze, zgodnie z motywem 36 dyrektywy 2012/13, prawo do żądania stwierdzenia okoliczności, że właściwe organy nie udzielają lub odmawiają udzielenia informacji lub ujawnienia niektórych materiałów sprawy zgodnie z tą dyrektywą, „nie pociąga za sobą obowiązku zapewnienia przez państwa członkowskie szczególnych procedur odwoławczych, odrębnego mechanizmu lub procedury wnoszenia skarg, za pomocą których można zakwestionować taki brak lub odmowę”. Po drugie, w motywie 50 dyrektywy 2013/48 wskazano w istocie, że spoczywający na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia poszanowania prawa do obrony i prawa do rzetelnego postępowania pozostaje bez uszczerbku dla krajowych przepisów lub systemów dotyczących dopuszczalności dowodów i nie powinien uniemożliwiać państwom członkowskim utrzymywania systemu, w ramach którego przed sądem można powołać się na wszystkie istniejące dowody „bez konieczności przeprowadzania jakiejkolwiek odrębnej lub uprzedniej oceny dopuszczalności takich dowodów”.

Ponadto art. 47 i 48 karty nie stoją na przeszkodzie temu, by państwa członkowskie nie były, w konsekwencji, zobowiązane do ustanowienia niezależnych środków odwoławczych, które osoby podejrzane lub oskarżone mogłyby wnieść w celu obrony praw przyznanych im na mocy dyrektyw 2012/13 i 2013/48. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawo Unii, w tym postanowienia karty, nie skutkuje zobowiązaniem państw członkowskich do ustanowienia środków prawnych innych niż środki przewidziane w prawie krajowym, chyba że z systematyki danego krajowego porządku prawnego wynika, iż nie istnieje żaden sądowy środek prawny pozwalający, choćby w trybie wpadkowym, zapewnić ochronę uprawnień wynikających dla podmiotów prawa z prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Randstad Italia, C‑497/20).

Z powyższego wynika, że prawo Unii nie stoi na przeszkodzie ograniczeniu przez państwo członkowskie kontroli sądowej środków przymusu związanych z gromadzeniem dowodów popełnienia przestępstwa do formalnej zgodności z prawem tych środków, jeżeli następnie w ramach procesu karnego sąd rozpoznający sprawę co do istoty jest w stanie zweryfikować, czy przestrzegano praw oskarżonego, o których mowa w dyrektywach 2012/13 i 2013/48, w związku z art. 47 i art. 48 ust. 2 karty.

Wyrok TSUE z dnia 7 września 2023 r., C-209/22

Standard: 84422 (pełna treść orzeczenia)