Zakresy stosowania dyrektyw 2013/48 i 2013/48

Dyrektywy 2012/13 i 2013/48 mają za wspólny przedmiot zdefiniowanie minimalnych reguł dotyczących określonych praw osób podejrzanych i oskarżonych w ramach postępowania karnego. Dyrektywa 2012/13 dotyczy w szczególności prawa do informacji o przysługujących osobie prawach, a dyrektywa 2013/48 odnosi się do prawa do pomocy adwokata, prawa do powiadomienia osoby trzeciej o pozbawieniu wolności oraz prawa osób pozbawionych wolności do porozumiewania się z osobami trzecimi i z organami konsularnymi. Ponadto z motywów tych dyrektyw wynika, że opierają się one w tym względzie na prawach wymienionych w szczególności w art. 47 i 48 karty i mają na celu realizację tych praw w odniesieniu do osób podejrzanych lub oskarżonych w ramach postępowania karnego (zob. podobnie wyrok z dnia 19 września 2019 r., Rayonna prokuratura Lom, C-467/18).

Co się tyczy zakresu stosowania dyrektywy 2012/13, Trybunał orzekł już, że z jej art. 1 i art. 2 ust. 1 wynika, że dyrektywa ta ogranicza się do ustanowienia przepisów dotyczących praw osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji o prawach przysługujących im w postępowaniu karnym oraz oskarżenia skierowanego przeciwko nim od chwili poinformowania danej osoby przez właściwe organy o tym, że jest ona podejrzana lub oskarżona o popełnienie przestępstwa (postanowienie z dnia 6 września 2022 r., Delgaz Grid, C-95/22).

Co się tyczy zakresu stosowania dyrektywy 2013/48 – jej art. 2 ust. 1 przewiduje, że dyrektywa ta ma zastosowanie do podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym od chwili poinformowania ich przez właściwe organy państwa członkowskiego, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób, o tym, że są podejrzani lub oskarżeni o popełnienie przestępstwa, niezależnie od tego, czy zostali pozbawieni wolności.

Brzmienie art. 2 ust. 1 dyrektywy 2013/48, a w szczególności sformułowanie „od chwili poinformowania ich przez właściwe organy państwa członkowskiego, za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób”, wskazuje na to, że dla możności stosowania tej dyrektywy powiadomienie danej osoby przez właściwe organy państwa członkowskiego jest wystarczające, bez względu na tryb tego powiadomienia – natomiast sposób, w jaki taka informacja dotrze do tej osoby, jest nieistotny [zob. podobnie wyrok z dnia 12 marca 2020 r., C-659/18].

Ponieważ zakresy stosowania dyrektyw, odpowiednio, 2012/13 i 2013/48 zostały zdefiniowane w sposób prawie identyczny w art. 2 każdej z tych dyrektyw, należy stwierdzić, że co do zasady zakresy te pokrywają się. Stwierdzenie to jest zgodne ze wspólnym celem obydwu dyrektyw, jakim jest zapewnienie ochrony praw osób podejrzanych lub oskarżonych w ramach postępowania karnego. Z powyższego wynika, że dodatkowe wyjaśnienie zawarte w art. 2 nowszej z tych dwóch dyrektyw – a mianowicie w dyrektywie 2013/48, zgodnie z którą informacja może być przekazana „za pomocą oficjalnego powiadomienia lub w inny sposób” – należy uznać za mające zastosowanie do dyrektywy 2012/13.

Z rozważań tych wynika w pierwszej kolejności, że aby dana sytuacja była objęta zakresem stosowania tych dyrektyw, wymagane są dwa elementy. Konieczne jest zatem, po pierwsze, aby właściwe organy krajowe powzięły podejrzenia, że dana osoba popełniła przestępstwo lub że jest ona ścigana z tego tytułu, i po drugie, aby informacja w tym zakresie została przekazana tej osobie przez te organy poprzez oficjalne powiadomienie lub w jakikolwiek inny sposób.

Do celów stosowania dyrektyw 2012/13 i 2013/48 ważne jest zatem, aby wspomniane organy upewniły się, że dana osoba dowiedziała się o tym, że jest podejrzana o popełnienie przestępstwa lub jest w związku z tym ścigana.

Aby zapewnić prawidłowy przebieg danego postępowania przygotowawczego, właściwe organy krajowe powinny dysponować pewnym zakresem uznania przy wyborze momentu, w którym poinformują daną osobę, że jest ona podejrzana lub oskarżona o popełnienie przestępstwa – pod warunkiem jednak, że nie będzie nadmiernego opóźnienia w przekazaniu tej informacji, uniemożliwiającego danej osobie skuteczne wykonanie przysługującego jej prawa do obrony, które to prawo dyrektywy 2012/13 i 2013/48 mają chronić.

W związku z powyższym na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, że art. 2 ust. 1 dyrektywy 2012/13 i art. 2 ust. 1 dyrektywy 2013/48 należy interpretować w ten sposób, że dyrektywy te mają zastosowanie do sytuacji, w której wobec osoby, co do której istnieją informacje, że posiada ona nielegalne substancje, przeprowadzono przeszukanie osoby i zatrzymanie tych substancji. Okoliczność, że prawu krajowemu nie jest znane pojęcie „podejrzanego” i że wspomniana osoba nie została oficjalnie poinformowana o tym, że ma status „oskarżonego”, nie ma w tym względzie znaczenia.

Wyrok TSUE z dnia 7 września 2023 r., C-209/22

Standard: 84421 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z jej art. 1 dyrektywa 2012/13 ustanawia przepisy dotyczące, po pierwsze, prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji dotyczących praw przysługujących im w postępowaniu karnym oraz oskarżenia przeciwko nim, a po drugie, przepisy dotyczące prawa osób podlegających europejskiemu nakazowi aresztowania do informacji dotyczących przysługujących im praw.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywa 2013/13 ma zastosowanie od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych.

Z przepisów tych wynika, że wspomniana dyrektywa ma zastosowanie do postępowań w sprawie europejskiego nakazu aresztowania oraz do postępowań karnych w zakresie, w jakim postępowania te mają na celu ustalenie, czy podejrzany lub oskarżony popełnił przestępstwo.

Stąd też postępowanie, którego przedmiotem nie jest ustalenie odpowiedzialności karnej danej osoby, nie może być objęte zakresem stosowania dyrektywy 2012/13.

W szczególności dyrektywa ta nie może zatem mieć zastosowania do procedury o charakterze prawodawczym dotyczącej odwołania amnestii ani do postępowania sądowego mającego za przedmiot kontrolę zgodności tego odwołania z konstytucją krajową. Niezależnie bowiem od ich wpływu na sytuację procesową danej osoby, takie procedury lub postępowania nie mają na celu ustalenia ewentualnej odpowiedzialności karnej tej osoby.

Wyrok TSUE z dnia 16 grudnia 2021 r., C-203/20

Standard: 84436 (pełna treść orzeczenia)