Ocena w postępowaniu w przedmiocie środka zapobiegawczego skutków uzyskania dowodów z naruszeniem prawa do adwokata (art. 12 ust. 2 D. 2013/48)

Art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 w związku z art. 47 ust. 1 i 2 Karty należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, na mocy którego sąd, który bada udział oskarżonego w popełnieniu przestępstwa w celu ustalenia odpowiedniego charakteru środka zapobiegawczego, jaki ma zostać zastosowany wobec tego oskarżonego, w chwili podejmowania decyzji o pozostawieniu w areszcie tego oskarżonego pozbawiony jest możliwości dokonania oceny, czy dowody zostały uzyskane z naruszeniem wymogów tej dyrektywy, a w razie potrzeby nieuwzględnienia takich dowodów.

W obecnym stanie prawa Unii wyłącznie do prawa krajowego należy co do zasady określenie przepisów dotyczących dopuszczalności i oceny, w ramach postępowania karnego, informacji i dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem Unii (wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., C-670/22). Niemniej jednak, jeżeli chodzi o wymogi wynikające z zasady skuteczności, Trybunał orzekł już, że konieczność wykluczenia informacji i dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów prawa Unii należy oceniać w szczególności w świetle zagrożenia, jakie dopuszczalność takich informacji i dowodów stwarza dla poszanowania zasady kontradyktoryjności, a tym samym prawa do rzetelnego procesu [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Prokuratuur, C-746/18].

Art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 odczytywany w świetle jej motywu 50 wyraźnie zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, bez uszczerbku dla krajowych przepisów i systemów dotyczących dopuszczalności dowodów, aby w postępowaniu karnym prawo do obrony i rzetelność postępowania były przestrzegane przy ocenie oświadczeń złożonych przez podejrzanych lub oskarżonych lub dowodów uzyskanych z naruszeniem ich prawa do adwokata.

Zgodnie z art. 2 ust. 4 akapit ostatni dyrektywy 2013/48 ma ona w pełni zastosowanie, gdy podejrzany lub oskarżony zostaje pozbawiony wolności na dowolnym etapie postępowania karnego. Artykuł 12 ust. 2 tej dyrektywy ma zatem zastosowanie w chwili, gdy sąd ma orzec w przedmiocie środka zapobiegawczego dotyczącego oskarżonego.

Jak wskazano w motywach 52 i 53 dyrektywy 2013/48, jej art. 12 ust. 2 należy interpretować w świetle Karty, w szczególności w świetle prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawa do uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela oraz prawa do obrony i do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowanych odpowiednio w art. 6, art. 47 akapit drugi i art. 48 ust. 2 Karty, a także w świetle odpowiednich praw zagwarantowanych w szczególności w art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. [zob. analogicznie wyrok z dnia 1 sierpnia 2022 r., TL (Nieobecność tłumacza ustnego i brak tłumaczenia pisemnego), C-242/22).

Wynika z tego, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 zawiera wymóg, aby sąd, który bada kwestię odpowiedniego charakteru środka zapobiegawczego dotyczącego oskarżonego, mógł ocenić przy podejmowaniu decyzji o pozostawieniu tego oskarżonego w areszcie, czy dowody zostały uzyskane z naruszeniem wymogów tej dyrektywy.

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które – jak podkreślono w motywach 50 i 53 dyrektywy 2013/48 – należy uwzględnić, w razie stwierdzenia uchybienia proceduralnego do sądów krajowych należy dokonanie oceny, czy uchybienie to zostało usunięte w dalszym toku postępowania (wyrok ETPC z dnia 28 stycznia 2020 r. w sprawie Mehmet Zeki Çelebi przeciwko Turcji.

Tak więc, w przypadku gdyby dowody zostały zgromadzone z naruszeniem wymogów tej dyrektywy, należy ustalić, czy – pomimo tego braku – w chwili wydawania orzeczenia przez sąd rozpatrujący sprawę postępowanie karne w całości można uznać za rzetelne, biorąc pod uwagę szereg czynników, wśród których znajduje się kwestia, czy wypowiedzi odebrane pod nieobecność adwokata stanowią integralną lub istotną część dowodów obciążających, a także moc innych dowodów znajdujących się w aktach sprawy (zob. analogicznie wyrok ETPC z dnia 13 września 2016 r. w sprawie Ibrahim i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu.

W każdym razie wynikający z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 obowiązek zapewnienia poszanowania prawa do obrony i rzetelności postępowania przy ocenie dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa do adwokata oznacza, że dowód, do którego strona nie jest w stanie skutecznie się ustosunkować, powinien zostać wyłączony z postępowania karnego [zob. analogicznie, w odniesieniu do art. 14 ust. 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/41/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych (Dz.U. 2014, L 130, s. 1), wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., C-670/22).

Wyrok TSUE z dnia 14 maja 2024 r., C-15/24

Standard: 84414 (pełna treść orzeczenia)