Skutki przesłuchania świadka z naruszeniem prawa oskarżonego do obecności na rozprawie; ponowne przesłuchanie świadka i jego zakres

Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że art. 6 ust. 3 lit. d) EKPC ustanawia zasadę, zgodnie z którą zanim oskarżony będzie mógł zostać uznany za winnego, wszystkie dowody obciążające powinny co do zasady zostać przeprowadzone przed nim na rozprawie w celu przeprowadzenia kontradyktoryjnej debaty. Wyjątki od tej zasady mogą być akceptowane jedynie z zastrzeżeniem poszanowania prawa do obrony, ponieważ wymaga ono co do zasady zapewnienia oskarżonemu odpowiedniej i wystarczającej możliwości zakwestionowania obciążających go zeznań i zadawania pytań ich autorom bądź w chwili składania przez nich zeznań, bądź na późniejszym etapie postępowania (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 15 grudnia 2011 r. w sprawie Al-Khawadja i Tahery przeciwko Zjednoczonemu Królestwu; z dnia 23 marca 2016 r. w sprawie Blokhin przeciwko Rosji).

O ile przesłuchanie świadka oskarżenia na rozprawie, która odbyła się pod nieobecność oskarżonego, wynikającą z przyczyn od niego niezależnych, stanowi naruszenie zapisanego w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/343 prawa oskarżonego do obecności na rozprawie, o tyle przepis ten nie stoi na przeszkodzie temu, by naruszenie to zostało usunięte na późniejszym etapie tego samego postępowania. I tak Trybunał orzekł, że osoby, która uzyskała powtórzenie w swojej obecności czynności dokonanych podczas rozpraw, na które nie mogła się stawić, nie można postrzegać jako nieobecnej na rozprawie [wyrok z dnia 13 lutego 2020 r., TX i UW, C-688/18].

W celu zagwarantowania poszanowania prawa do rzetelnego procesu i prawa do obrony powtórne przesłuchanie świadka oskarżenia należy przeprowadzić w warunkach umożliwiających oskarżonemu odpowiednią możliwość zakwestionowania obciążających go zeznań i zadania pytań ich autorowi.

W tym celu wystarczy przeprowadzić dodatkowe przesłuchanie, podczas którego oskarżony ma możliwość swobodnego przesłuchania świadka, bez konieczności powtórzenia w całości przesłuchania, które odbyło się pod jego nieobecność, ponieważ unieważnienie czynności procesowych dokonanych podczas tego przesłuchania nie wydaje się konieczne w świetle wymogów wskazanych powyżej.

Istotne jest, by przed dodatkowym przesłuchaniem oskarżony otrzymał odpis protokołu przesłuchania świadka oskarżenia, które odbyło się pod jego nieobecność. Tylko bowiem pod warunkiem, że oskarżony wie, co zeznał świadek podczas tego wcześniejszego przesłuchania i w jaki sposób ono przebiegało, będzie w pełni w stanie zadawać mu pytania, w stosownym przypadku w oparciu o oświadczenia złożone podczas tamtego przesłuchania.

W niniejszej sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że ze względów zdrowotnych DD nie mógł uczestniczyć w rozprawie, która odbyła się w dniu 18 grudnia 2020 r. i w trakcie której przesłuchano świadka YAR. DD otrzymał jednak odpis protokołu tego przesłuchania, a następnie miał możliwość swobodnego zadawania pytań temu świadkowi na kolejnym posiedzeniu, które odbyło się w dniu 22 lutego 2021 r. W konsekwencji, z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający, należy stwierdzić, że w ten sposób naruszenie prawa DD do obecności na rozprawie, zapisanego w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/343, zostało usunięte.

Wyrok SN z dnia 15 września 2022 r., C-347/21

Standard: 84373 (pełna treść orzeczenia)