Poinformowanie oskarżonego o zmianie kwalifikacji prawnej czynu w świetle art. 6 ust. 4 D. 2012/13

Artykuł 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13/UE stoi na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu pozwalającemu sądowi orzekającemu co do istoty w sprawie karnej na przyjęcie kwalifikacji prawnej zarzucanych czynów odmiennej od pierwotnie przyjętej przez prokuraturę bez poinformowania w odpowiednim czasie osoby oskarżonej o rozważanej nowej kwalifikacji w chwili i w warunkach umożliwiających jej skuteczne przygotowanie obrony, a tym samym bez umożliwienia tej osobie wykonywania prawa do obrony w sposób rzeczywisty i skuteczny w odniesieniu do tej nowej kwalifikacji. W tym kontekście nie ma żadnego znaczenia okoliczność, że wspomniana kwalifikacja nie może prowadzić do wymierzenia kary surowszej niż przestępstwo, o które dana osoba była pierwotnie oskarżona.

Artykuły 3 i 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym oraz art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, nie stoją na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu umożliwiającemu sądowi orzekającemu co do istoty w sprawie karnej przyjęcie z własnej inicjatywy lub w następstwie propozycji oskarżonego kwalifikacji prawnej zarzucanych czynów odmiennej od pierwotnie przyjętej przez prokuraturę, pod warunkiem że sąd ten poinformował osobę oskarżoną w odpowiednim czasie o rozważanej nowej kwalifikacji, w chwili i w warunkach, które umożliwiły jej skuteczne przygotowanie obrony, i dał w ten sposób tej osobie możliwość wykonywania prawa do obrony w sposób rzeczywisty i skuteczny w odniesieniu do przyjętej w ten sposób nowej kwalifikacji.

Okoliczność, że osoba oskarżona sugeruje nową kwalifikację zarzucanych jej czynów, nie oznacza sama w sobie, że osoba ta uznaje swoją winę w odniesieniu do nowej kwalifikacji, tym samym prawo do nieobciążania samego siebie, o którym mowa w art. 7 ust. 2 dyrektywy 2016/343, nie zostaje naruszone.

Informacje dotyczące oskarżenia, które zostały przekazane obronie, mogą następnie zostać zmienione, w szczególności w odniesieniu do kwalifikacji prawnej zarzucanych czynów. Wszelkie tego typu modyfikacje muszą jednak zostać zakomunikowane osobie oskarżonej lub jej obrońcy w chwili, w której osoba ta i jej obrońca mają jeszcze możliwość skutecznego zareagowania na nie, a więc przed etapem narady. Możliwość taką przewiduje art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, wedle którego wszelkie zmiany w informacjach podanych zgodnie z tym artykułem, do których doszło w toku postępowania karnego, muszą być niezwłocznie przekazywane osobie oskarżonej, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania [wyrok z dnia 21 października 2021 r., ZX, C‑282/20).

W motywie 29 tej dyrektywy uściślono, że w przypadku gdy w toku postępowania karnego szczegóły dotyczące oskarżenia ulegną zmianie w sposób, który ma istotny wpływ na sytuację osób podejrzanych lub oskarżonych, należy je o tym poinformować, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania, oraz w odpowiednim czasie, aby umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony.

W tym kontekście należy podkreślić decydujące znaczenie poinformowania o kwalifikacji prawnej przestępstwa dla skutecznego wykonywania prawa do obrony. Takie poinformowanie osoby oskarżonej lub jej obrońcy jest bowiem niezbędne, aby umożliwić jej zrozumienie stawianych jej zarzutów, zorganizowanie odpowiednio obrony, a także w razie potrzeby zakwestionowanie swojej winy poprzez wykazanie braku jednego lub kilku znamion przestępstwa, które zostało przyjęte.

W konsekwencji każda zmiana kwalifikacji prawnej czynów przez sąd orzekający co do istoty sprawy karnej może mieć decydujący wpływ na wykonywanie prawa do obrony oraz na rzetelność postępowania w rozumieniu art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13.

Jest tak, po pierwsze, w przypadku gdy nowe brane pod uwagę przestępstwo zawiera nowe znamiona, co do których oskarżony nie miał jeszcze możliwości przedstawienia swoich argumentów.

W takiej sytuacji, aby zagwarantować rzetelność postępowania wymaganą przez art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, jest oczywiście konieczne, aby sąd karny orzekający co do istoty poinformował w odpowiednim czasie oskarżonego lub jego obrońcę o rozważanej nowej kwalifikacji w chwili, która umożliwi mu skuteczne przygotowanie obrony, i daje tej osobie możliwość skorzystania w tym zakresie z prawa do obrony w sposób rzeczywisty i skuteczny.

Nawet przy założeniu, że nowe brane pod uwagę przestępstwo nie zawiera nowych znamion w stosunku do przyjętego uprzednio, w związku z czym oskarżony miał możliwość przedstawienia w toku postępowania argumentów dotyczących wszystkich znamion tego przestępstwa, zmiana kwalifikacji przestępstwa przez sąd karny orzekający co do istoty może jednak mieć znaczący wpływ na wykonywanie prawa do obrony. Nie można bowiem wykluczyć, że oskarżony, którego poinformowano o rozważanej nowej kwalifikacji, zorganizuje swoją obronę w odmienny sposób.

Pozbawiona jest wszelkiego znaczenia okoliczność, że nowa kwalifikacja nie może prowadzić do wymierzenia kary surowszej. Rzetelność postępowania wymaga bowiem, aby oskarżony mógł w pełni skorzystać z prawa do obrony. Stopień surowości grożącej kary nie ma zaś związku z kwestią, czy prawa te mogły być wykonywane. Wynika stąd, że sąd orzekający co do istoty w sprawie karnej, jeżeli zamierza dokonać zmiany kwalifikacji przestępstwa, jest zobowiązany do poinformowania w odpowiednim czasie osoby oskarżonej lub jej obrońcy o rozważanej nowej kwalifikacji w chwili i w warunkach umożliwiających tej osobie skuteczne przygotowanie obrony i umożliwienie jej skorzystania z prawa do obrony w sposób rzeczywisty i skuteczny w odniesieniu do tej kwalifikacji, tak aby zagwarantować rzetelność postępowania w rozumieniu art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13. 

Konieczność wyznaczenia osobie oskarżonej terminu na przygotowanie lub zrewidowanie obrony w takim kontekście, a także długość tego terminu są elementami, które sąd ten powinien określić stosownie do wszystkich istotnych okoliczności.

Wyrok TSUE z dnia 9 listopada 2023 r., C-175/22

Standard: 84359 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 6 ust. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym oraz art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym osoba oskarżona może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe w wypadku zmiany okoliczności faktycznych, lecz nie w wypadku zmiany ich kwalifikacji prawnej.

Wyrok TSUE z dnia 13 czerwca 2019 r., C-646/17

Standard: 84433 (pełna treść orzeczenia)