Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu w postępowaniach działowych

W założeniu o wysokości wynagrodzenia, także za pomoc prawną świadczoną z urzędu, decydować powinien nakład pracy pełnomocnika włożony w czynności służące wyjaśnieniu sprawy i wydaniu w niej rozstrzygnięcia. Prawodawca nawiązuje wprawdzie do tej przesłanki określenia wysokości wynagrodzenia pełnomocnika w § 4 ust. 2 rozporządzenia o wynagrodzeniu adwokata z urzędu z 2016 r. i z 2024 r., § 4 ust. 2 rozporządzenia o wynagrodzeniu radcy prawnego z urzędu z 2016 r. i z 2024 r., jak i w § 15 ust. 3 r.s.o.cz.a. i § 15 ust. 3 r.s.o.cz.r.p., lecz podstawy określenia stawek wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu i za zastępstwo w poszczególnych kategoriach spraw nie nawiązują wprost do stopnia ich skomplikowania oraz nakładu pracy koniecznego do przeprowadzenia typowych spraw poszczególnych rodzajów. Dotyczy to także stawek wynagrodzenia za zastępstwo w sprawach o zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego. 

W sprawach o podział majątku wspólnego, zniesienie współwłasności i dział spadku prawodawca określił stawki wynagrodzenia pełnomocnika, także reprezentującego stronę z urzędu, z odesłaniem do stawek uzależnionych od wartości przedmiotu sprawy (oznaczonych w § 2 r.o.cz.a., § 2 r.o.cz.r.p. oraz § 8 rozporządzenia o wynagrodzeniu adwokata z urzędu z 2016 r. i z 2024 r., § 8 rozporządzenia o wynagrodzeniu radcy prawnego z urzędu z 2016 r. i z 2024 r.), stosownie do wartości udziału strony zastępowanej przez adwokata (§ 4 pkt 8, § 5 pkt 6, § 6 pkt 3 r.o.cz.a., oraz § 10 ust. 1 pkt 8, § 11 pkt 6, § 12 pkt 3 rozporządzenia o wynagrodzeniu adwokata z urzędu z 2016 r. i z 2024 r., § 10 ust. 1 pkt 8, § 11 pkt 6, § 12 pkt 3 rozporządzenia o wynagrodzeniu radcy prawnego z urzędu z 2016 r. i z 2024 r.). 

Stawki te nie zależą od tego, czy i jakie inne roszczenia zgłoszone zostały w postępowaniu, jako wymagające zbadania i rozstrzygnięcia o nich z uwagi na integralność postępowań działowych (art. 686, art. 567 § 1 k.p.c.). 

Językowa wykładnia przytoczonych przepisów wskazuje na to, że podstawą określenia stawki wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu jest wartość udziału reprezentowanego uczestnika w dzielonym majątku, a nie wartość przedmiotu sprawy.

Skoro ustalenie wysokości wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu ma nastąpić niezwłocznie po tym, gdy ustało jego umocowanie do działania za stronę, to przy określaniu wartości udziału strony w dzielonym majątku, w relacji do którego ma być ustalone wynagrodzenie pełnomocnika, sąd musi wnioskować na bazie tych danych, które zostały zebrane do czasu rozpoznawania wniosku. 

Stosownie do § 4 ust. 1 rozporządzeń, opłatę ustala się w wysokości określonej w rozdziałach 2-4, przy czym nie może ona przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Według § 4 ust. 4 rozporządzeń, w razie zmiany w toku postępowania wartości stanowiącej podstawę obliczenia opłaty, bierze się pod uwagę wartość zmienioną, poczynając od następnej instancji. Skoro sąd miałby orzekać o wynagrodzeniu pełnomocnika z urzędu niezwłocznie po złożeniu przez niego wniosku w tym przedmiocie, a więc w toku postępowania w danej instancji, to znaczy, że ewentualne zmiany podstawy obliczenia opłaty dla pełnomocnika z urzędu nie powinny być uwzględniane w toku postępowania, a więc przed zakończeniem go w danej instancji.

W razie wygaśnięcia umocowania do reprezentowania uczestnika postępowania o podział majątku wspólnego na skutek jego śmierci, o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej należnych adwokatowi lub radcy prawnemu za pomoc prawną udzieloną temu uczestnikowi z urzędu, sąd orzeka niezwłocznie po złożeniu wniosku przez pełnomocnika.

Uchwała SN z dnia 16 października 2024 r., III CZP 14/24

Standard: 84279 (pełna treść orzeczenia)