Zażalenie na postanowienie o wynagrodzeniu kuratorowi procesowemu (art. 394[1a] § 1 pkt 9 k.p.c.)

W razie przyznania kuratorowi wynagrodzenia na jego wniosek jedynie w części sąd oddala ten wniosek w pozostałym zakresie.

De lege lata nie budzi wątpliwości to, że zarówno stronie, jak i kuratorowi przysługuje uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienie ustalające wynagrodzenie kuratora, co wywodzić należy z art. 394[1a] § 1 pkt 9 k.p.c.

Substratem zaskarżenia może być bowiem tylko rozstrzygnięcie sądu istniejące procesowo, a zatem wprost wyrażone w sentencji orzeczenia. Istnienie podlegającego zaskarżeniu substratu rozstrzygnięcia nie może być traktowane jako wynikające w istocie z jego braku (co stanowi sprzeczność logiczną), a ponadto jako nadmierna komplikacja dla sądu orzekającego.

nie można zasadnie zakładać, jakoby w orzeczeniu uwzględniającym częściowo żądanie wynagrodzenia tkwiło jednocześnie rozstrzygnięcie o oddaleniu pozostałej części tego żądania. Orzeczenie obejmujące rozstrzygnięcie o przyznaniu kuratorowi wynagrodzenia powinno w każdym przypadku być zupełne (kompletne), tj. rozstrzygać o całości tego żądania.

Zasada zupełności orzeczenia wydanego wskutek żądania strony lub uczestnika wynika z konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). Strona lub uczestnik postępowania (względnie inny podmiot, któremu przysługuje uprawnienie do uzyskania odpowiedniego świadczenia na mocy konstytutywnego orzeczenia sądu) nie mogą być postawieni w sytuacji konieczności poszukiwania zakresu rozstrzygnięcia podlegającego zaskarżeniu wówczas, gdy takiego rozstrzygnięcia sąd w istocie nie wydał. Zainteresowany nie może być zatem zdany na ryzyko nieprawidłowego określenia zakresu zaskarżenia, a z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia wówczas, jeżeli osoba ta musiałaby formułować zażalenie przez odwołanie się do rozstrzygnięcia pozytywnego o jej żądaniu. 

Sformułowanie w sentencji rozstrzygnięcia o żądaniach stron nie może stwarzać wątpliwości co do treści wyroku i musi umożliwiać jego wykonanie (art. 325 k.p.c.; zob. wyrok SN z 16 lutego 2012 r., III CSK 201/11).

Do postanowień, w tym dotyczących zasądzenia wynagrodzenia na rzecz kuratora, stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach (art. 361 k.p.c.). Zgodnie zaś z art. 325 k.p.c. sentencja wyroku powinna zawierać wymienienie sądu, sędziów, protokolanta oraz prokuratora, jeżeli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, wymienienie stron i oznaczenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron. Przepis ten nie może być interpretowany inaczej niż tylko jako wyznaczający kompetencję sądu do rozstrzygnięcia o całości żądań stron (o ile nie zachodzą wyjątki przewidziane w przepisach szczególnych). Tym samym lege non distinguente należy przyjąć, że nie ma podstaw do zaniechania przez sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku w sentencji orzeczenia w pełnym zakresie, w szczególności zaś przyjęcia, że rozstrzygnięcie negatoryjne (tj. oddalające) wynikać ma rzekomo implicite z treści rozstrzygnięcia pozytywnego.

Zasada zupełności orzeczenia może doznawać wyjątków jedynie w przypadkach określonych wprost w ustawie, a zatem nie może być ograniczana z odwołaniem do utrwalonej wadliwej praktyki czy też pragmatyki, które nie stanowią źródła prawa. Nie jest bowiem rolą sądów zastępowanie ustawodawcy i w istocie – przez pozanormatywne kreowanie wyjątków od zasad ustawowych – kreowanie norm nieistniejących w odpowiednich przepisach. Taka praktyka narusza zasadę legalizmu oraz trójpodziału władz, które odnoszą się nie tylko do wyznaczenia ram dopuszczalnego działania władzy ustawodawczej i wykonawczej, lecz także władzy sądowniczej.

Uchwała SN z dnia 8 października 2024 r., III CZP 23/24

Standard: 84266 (pełna treść orzeczenia)

Na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wynagrodzenia kuratora strony, której miejsce pobytu nie jest znane, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu (art. 394[1a] § 1 pkt 9 k.p.c. per analogiam). Jeżeli kuratorem takim jest adwokat, jego wynagrodzenie podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług.

Ustanowienie dla strony postępowania w toku procesu, na podstawie art. 143 -144 k.p.c., kuratora procesowego i przyznanie mu wynagrodzenia nie stanowi – odmiennie niż ma to miejsce w przypadku kuratora ustanawianego przez sąd w postępowaniu nieprocesowym - meritum rozpoznawanej sprawy, a jedynie kwestię wpadkową wobec głównego nurtu postępowania.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie wynagrodzenia kuratora nie zostało ujęte w katalogach zaskarżalnych postanowień zawartych w art. 394 § 1 i art. 3941a k.p.c. Nie było również przewidziane w art. 394 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, jednak zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie wyrażano stanowisko, że zażalenie jest dopuszczalne, a na jego poparcie wskazywano przede wszystkim analogię do ówcześnie obowiązującego art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.

Sąd Najwyższy uznaje to stanowisko za aktualne także de lege lata, podzielając w tym względzie pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 listopada 2021 r., III CZP 68/20 i przedstawioną na jego poparcie argumentację, która znajduje podstawy zarówno w linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, jak również wskazanych w uzasadnieniu tej uchwały obowiązujących przepisach prawa.

Podobnie jak w przypadku orzeczenia w przedmiocie wynagrodzenia biegłego, mediatora czy też zwrotu nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, orzeczenie o wynagrodzeniu kuratora ustanowionego na podstawie art. 143 k.p.c. dotyczy jego istotnych praw majątkowych – wynagrodzenia za usługi świadczone na zlecenie państwa. Ma ono również wpływ na koszty postępowania. Stosownie bowiem do art. 5 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 2 ust. 1 oraz art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2257 z późn. zm., dalej u.k.s.c.) wynagrodzenie kuratora procesowego należy do kosztów sądowych - wydatków, które, co do zasady, podlegają rozliczeniu pomiędzy stronami w orzeczeniu o kosztach procesu. Te same podstawowe argumenty, które zadecydowały o dopuszczeniu przez ustawodawcę zaskarżalności orzeczenia o wynagrodzeniu biegłego czy też mediatora, uzasadniają zatem w drodze analogii tezę, że zażalenie powinno przysługiwać także na orzeczenie sądu pierwszej instancji, którego przedmiotem są należności kuratora i również ten podmiot, obok strony, powinien mieć prawo do kontroli instancyjnej orzeczenia sądu pierwszej instancji rozstrzygającego o jego wynagrodzeniu.

Uchwała SN z dnia 21 stycznia 2022 r., III CZP 37/22

Standard: 69072 (pełna treść orzeczenia)