Relacje między art. 169 § 1 k.c. art. 169 § 2 k.c.; dobrowolne powierzenie rzeczy przez właściciela osobie trzeciej

Zgodnie z art. 169 § 1 k.c., jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzenia rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działał w złej wierze. Z tego przepisu wynikają przypadki, w których rzecz ruchomą zbywa osoba nieuprawniona do rozporządzenia nią, z tym że nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie jedynie w przypadku działania w dobrej wierze. Natomiast § 2 tego artykułu ma zastosowanie w określonych w nim przypadkach, między innymi jeżeli zostanie wykazane, że osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą weszła w posiadanie tej rzeczy na skutek oszukańczych machinacji w stosunku do właściciela tej rzeczy, a następnie rzecz tę zbyła i wydała ją nabywcy.

W art. 169 § 1 k.c. chodzi wyłącznie o rzeczy powierzone, a nie utracone, a zatem przesłanką jego zastosowania jest powierzenie rzeczy przez właściciela rozumiane jako dobrowolne wyzbycie się władztwa nad rzeczą. Natomiast rzeczy, których właściciel nie powierzył dobrowolnie osobie władającej, są rzeczami zgubionymi, skradzionymi lub w inny sposób utraconymi przez właściciela, a nabycie ich własności normuje art. 169 § 2 k.c.

Dobrowolne powierzenie rzeczy przez właściciela osobie trzeciej nie może być poczytane za utratę rzeczy w rozumieniu art. 169 § 2 k.c. i to nawet wówczas, gdy nastąpiło w wykonaniu czynności dokonanej pod wpływem błędu (zob. wyrok SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 217/04).

Postanowienie SN z dnia 26 listopada 2024 r., I CSK 2620/24

Standard: 84170 (pełna treść orzeczenia)

W przepisie art. 169 § 1 k.c. chodzi wyłącznie o rzeczy powierzone, a nie utracone, a zatem przesłanką zastosowania art. 169 § 1 k.c. jest powierzenie rzeczy przez właściciela rozumiane jako dobrowolne wyzbycie się władztwa nad rzeczą. Natomiast rzeczy, których właściciel nie powierzył dobrowolnie osobie władającej są rzeczami zgubionymi, skradzionymi lub w inny sposób utraconymi przez właściciela, a nabycie ich własności normuje art. 169 § 2 k.c. (wyrok SN z dnia 19 czerwca 1997 r., III CKN 114/97, wyrok z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 431/02).

Dobrowolne powierzenie rzeczy przez właściciela osobie trzeciej nie może być poczytane za utratę rzeczy w rozumieniu art. 169 § 2 k.c. i to nawet wówczas, gdy nastąpiło w wykonaniu czynności dokonanej pod wpływem błędu. Jedynie wydanie rzeczy w wykonaniu zobowiązania wykreowanego oświadczeniem woli złożonym na skutek podstępu (art. 86 k.c.) lub groźby (art. 87 k.c.) może być kwalifikowane jako utrata rzeczy w inny sposób, bowiem nie sposób wówczas twierdzić, aby wydanie rzeczy pod wpływem groźby lub na skutek jej wyłudzenia nastąpiło zgodnie z wolą właściciela (v. uz. wyroku SN z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 431/02)

Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 217/04

Standard: 84172 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 169 k.c. nieco odmiennie określa przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego w zależności od tego, czy rzecz wyszła spod władzy właściciela zgodnie z jego wolą (dobrowolnie), czy też wbrew jego woli. Stąd w doktrynie rozróżnia się rzeczy powierzone i utracone przez właściciela.

Artykuł 169 k.c. normujący przesłanki nabycia własności rzeczy od nieuprawnionego zawiera pewną regułę, według której następuje wyważanie interesów właściciela rzeczy oraz nabywcy rzeczy, który – działając w dobrej wierze – nabył rzecz od osoby nieuprawnionej. Ustawodawca przyjął, że obciążenie właściciela ryzykiem utraty własności w wyniku nabycia rzeczy przez inną osobę od nieuprawnionego zbywcy powinno doznawać ograniczeń w sytuacjach, gdy właściciel nie miał wpływu na wyjście rzeczy spod jego władztwa. Stąd w razie powierzenia rzeczy przez właściciela osobie, która następnie zbywa rzecz powierzoną, ryzyko utraty własności obciąża właściciela w sposób nieograniczony. On ponosi swoistą odpowiedzialność za to, że obdarzył zaufaniem niewłaściwą osobę i dobrowolnie przeniósł na nią władztwo nad rzeczą ruchomą. Takich sytuacji, jak wskazano, dotyczy art. 169 § 1 k.c. Poczucie sprawiedliwości, a także zasada ochrony praw właściciela, nakazuje jednak ograniczyć wskazane ryzyko w tych sytuacjach, w których właściciel utracił rzecz wbrew swojej woli. W grę wchodzą w pierwszej kolejności przypadki oczywiste, takie jak wymienione przykładowo w art. 169 § 2 k.c. kradzież rzeczy lub jej zgubienie. Nie wyczerpują one wszakże zakresu pojęcia „rzecz utracona przez właściciela". Wynika to już z samego sformułowania art. 169 § 2 in principio k.c., w którym wskazane zostały przypadki kradzieży i zgubienia rzeczy, a także pozostałe przypadki, nieokreślone w ustawie, kiedy rzecz została „w inny sposób" utracona przez właściciela.

Wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 431/02

Standard: 84847 (pełna treść orzeczenia)

Powierzenie rzeczy przez właściciela jest przesłanką nabycia, o którym mowa w § 1 art. 169 k.c. Rzeczy, których właściciel osobie władającej nie powierzył, są rzeczami zgubionymi, skradzionymi lub w inny sposób utraconymi przez właściciela; ich nabycie zostało unormowane w § 2 art. 169 k.c.

Wyrok SN z dnia 19 czerwca 1997 r., III CKN 114/97

Standard: 84861 (pełna treść orzeczenia)