Charakterystyka umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

Formalne spełnienie wymogów zawieranej z  konsumentem umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidzianych w art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, nie eliminuje konieczności badania postanowień takich umów w oparciu o art. 385[1]; § 1 i nast. k.c.; istotnym elementem takiej umowy, obok obowiązku świadczeń z tytułu ubezpieczenia na życie, jest możliwość wykupu ubezpieczenia przez ubezpieczonego (art. 13 ust. 4 pkt 2 tej ustawy).

Skonstruowanie w umowie ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zasad ustalania wysokości świadczenia ubezpieczyciela w  razie zgonu ubezpieczonego-konsumenta w okresie trwania umowy w taki sposób, że nie realizuje ona w  ogóle celu ochronnego, który należy do istoty ubezpieczenia na życie, podważa istotę całej umowy ubezpieczenia na życie i  dożycie z  ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (art. 805 § 1 i 2 k.c.).

Rozkład praw i obowiązków w ramach komponentu inwestycyjnego umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w którym ubezpieczyciel – pobierając wysoką i  zarazem bezzwrotną opłatę administracyjną obejmującą koszty ryzyka ubezpieczeniowego i koszty zarządzania jednostkami uczestnictwa funduszu – nie ponosi jakiegokolwiek ryzyka związannego z nietrafnością swoich decyzji inwestycyjnych, jest sprzeczny z  dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta (art. 385[1]; § 1 w zw. z art. 808 § 5 k.c.).

Pouczenie konsumenta o ryzyku inwestycyjnym, wiążącym się z umową ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, nie może być ogólnikowe, lecz powinno wyraźnie wskazywać na realną możliwość utraty znacznej części kapitału zwłaszcza w razie rezygnacji z ubezpieczenia (wykupu ubezpieczenia).

Wyrok SN z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 1025/22

Standard: 81936 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (dalej: „umowa UUFK”) ma charakter mieszany w tym sensie, iż przy wykorzystaniu konstrukcji umowy ubezpieczenia może realizować - również w dominującym stopniu - cel inwestycyjny. Zgodnie z wolą ustawodawcy, nawet dominujący cel inwestycyjny takiej umowy nie prowadzi do poddania jej reżimowi prawnemu umów inwestycyjnych. Przeciwnie, widoczna jest wola traktowania takich umów, jako umów ubezpieczenia osobowego; nie oznacza to jednak ich pełnej absorbcji w kodeksowe ramy takich ubezpieczeń.

Do umów takich należy - w zasadzie - stosować przepisy kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia (ubezpieczenia osobowego, ubezpieczenia na życie), jednak - ze względu na ich cel inwestycyjny - z wyłączeniem albo ograniczeniem zastosowania tych unormowań, które nie przystają do tego inwestycyjnego charakteru; np. art. 813 k.c. może mieć zastosowanie jedynie do tej części płaconej składki, która stanowi ekwiwalent ochrony udzielanej przez ubezpieczyciela i nie jest przeznaczona do inwestowania, natomiast do wypłaty wartości wykupu nie mogą znaleźć zastosowania przepisy, które zakładają zaistnienie wypadku ubezpieczeniowego (art. 817 k.c.).

Postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2019 r., III CZP 70/18

Standard: 38684 (pełna treść orzeczenia)

Umowa, zawierająca w mniejszym czy większym stopniu element ubezpieczeniowy, ma niewątpliwie charakter mieszany w tym sensie, iż przy wykorzystaniu konstrukcji umowy ubezpieczenia może realizować także cel inwestycyjny. Zdecydowanie dominujący cel inwestycyjny, wiąże się z inwestowaniem płaconych przez ubezpieczającego składek, na ryzyko ubezpieczonego, i możliwością wypowiedzenia przezeń umowy oraz wycofania wartości jednostek funduszu zgromadzonych na rachunku. Jednak wówczas nie chodzi - jak w przypadku tradycyjnego wykupu ubezpieczenia osobowego - o zwrot części składki nadpłaconej w początkowym okresie w związku z nierównomiernym rozłożeniem ryzyka ochrony ubezpieczeniowej, lecz o wypłatę zgromadzonych i inwestowanych oszczędności.

W ramach zobowiązań ubezpieczyciela na plan pierwszy wysuwa się wówczas odpłatny obowiązek zarządzania funduszem kapitałowym pochodzącym ze składek ubezpieczającego oraz obowiązek zapłaty wartości wykupu. Wówczas świadczenie ubezpieczeniowe ma charakter drugorzędny. Dominacja celu inwestycyjnego w tego typu umowach nie prowadzi do zakwalifikowania ich jako umów inwestycyjnych. Ma ona zatem charakter umowy ubezpieczenia, również w sytuacji, gdy wynikający z lokowania składek w ubezpieczeniowe fundusze inwestycyjne cel inwestycyjny jest zdecydowanie dominujący.

Wyrok SN z dnia 28 września 2018 r., I CSK 179/18

Standard: 46359 (pełna treść orzeczenia)