Pojęcie przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego (art. 2 pkt 4 u.z.z.w.z.ś)

Stosownie do art. 2 pkt 4 u.z.z.w.z.ś., przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym jest przedsiębiorca w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. 2021, poz. 162 i  2105 oraz z 2022 r. poz. 24, 974 i 1570; dalej: „p.p.”), jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Z brzmienia tego przepisu wynika, że kluczowe znaczenie dla ustalenia tego czy gmina, czy         też         określony przedsiębiorca, jest przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym jest zakres przedmiotowy faktycznie prowadzonej działalności.

Działalność gospodarcza to „prawnie określona sytuacja, którą trzeba oceniać na podstawie zbadania konkretnych okoliczności faktycznych wypełniających lub   niewypełniających znamiona tejże działalności. Prowadzenie działalności gospodarczej jest zatem, kategorią obiektywną, niezależnie od tego, jak działalność tę ocenia sam prowadzący ją podmiot i jak ją nazywa oraz czy dopełnia ciążących na nim obowiązków z działalnością tą związanych czy też nie” (zob. m.in. wyrok NSA w Łodzi z 2 grudnia 1994 r., SA /Łd 741/94; wyrok NSA we Wrocławiu z 21 maja 2003 r., I  SA/Wr  2/01; wyroki WSA we Wrocławiu: z  27  lipca 2004 r., I SA/Wr 1463/02; z 3 listopada 2005 r., I SA/Wr 1076/04; z 16 stycznia 2008 r., I SA/Wr 986/07; wyrok WSA w Olsztynie z 17 lutego 2016 r., I SA/Ol 13/16; wyroki NSA: z 12 czerwca 2007 r., II FSK 788/06; z 27 września 2007 r., II FSK 1032/06).

Podobnie w literaturze w odniesieniu do definicji przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego zauważono, że definicja koncentruje się wokół elementu przedmiotowego. Status przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego ustawodawca nadaje tym jednostkom, które prowadzą działalność w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, niezależnie od formy organizacyjno-prawnej (zob. B. Rakoczy, Charakterystyka umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, Radca Prawny 4/2005, s   98). Jak się też wskazuje, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne charakteryzuje się następującymi cechami: 1) przedmiotem jego działalności jest   zbiorowe zaopatrzenie w wodę lub zbiorowe odprowadzanie ścieków; 2)   prowadzi działalność gospodarczą polegającą na zaspokajaniu potrzeb zbiorowych; 3) prowadzi działalność gospodarczą (zob. H, Palarz, Zadania gminy jako regulatora rynku wodociągowo-kanalizacyjnego, PUG 2003, nr 1, s. 13).

Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że   za   przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne zgodnie z art. 2 pkt 4 u.z.z.w.z.ś. można uznać gminę, tylko jeżeli prowadzi działalność w zakresie zbiorowego zaopatrywania w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków przez  gminne jednostki organizacyjne czy też urząd gminy (zob.m.in. wyrok SN z 27 lutego 2020 r., III CSK 321/17; uchwała SN z 13 kwietnia 2017 r., III CZP 3/17).

Sąd Najwyższy wskazywał już też, że gmina może przyjmować różne warianty gospodarki wodno-ściekowej, w tym takie, w których nie będzie zajmować się bezpośrednio odprowadzaniem i doprowadzaniem wody i odprowadzaniem ścieków, lecz pośrednio, udostępniając urządzenia przesyłowe spółce, która  wykorzystuje je zgodnie z przeznaczeniem. Gmina realizując swoje zadania za pośrednictwem utworzonej w tym celu przez Związek Międzygminny spółki, a  nie  gminnej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, nie  jest przedsiębiorcą wodno-kanalizacyjnym w świetle art. 2 pkt 4 u.z.z.w.z.ś., przymiot ten będzie bowiem przysługiwał utworzonej przez ten Związek spółce (zob. wyrok SN z 27 lutego 2020 r., III CSK 321/17). Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku zawarcia porozumienia międzygminnego, w wyniku którego zostaje zawiązana spółka komunalna mająca zajmować się odprowadzaniem ścieków, do której przystępują umawiające się gminy.

Odprowadzanie ścieków jest zatem niewątpliwie zadaniem własnym gminy, przy czym gmina zadanie to może wykonywać samodzielnie (gdy działalność w  zakresie odprowadzania ścieków prowadzą gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej lub urząd gminy, zob. wyrok NSA z 21 lipca 2005 r., OSK 1741/04) albo z wykorzystaniem prowadzącej tego rodzaju działalność spółki prawa handlowego.

Wybudowanie infrastruktury kanalizacyjnej i następnie przyłączanie odbiorców przez spółkę komunalną do posiadanej przez nią sieci, przemawia za tym, że spółce takiej należy przypisać status przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. W świetle przywołanego orzecznictwa nie   ma   bowiem wątpliwości, że w sytuacji utworzenia przez gminę spółki komunalnej (także gdy następnie do spółki przystąpiła kolejna gmina) w celu wybudowania sieci kanalizacyjnej i realizowania zadania zbiorowego odprowadzania ścieków i wyposażenia jej przez gminę (lub przez gminy w   przypadku przystąpienia kolejnej gminy) w infrastrukturę kanalizacyjną, z całą pewnością nie można przypisać gminie statusu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Mamy bowiem do czynienia w takiej sytuacji z  realizacją przez gminę jej zadań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej za  pośrednictwem utworzonej w tym celu spółki komunalnej, a zatem status przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, w sensie przedmiotowym, przysługuje tej spółce komunalnej, a nie gminie. To ona jest bowiem właścicielem i  posiadaczem sieci kanalizacyjnej znajdującej się na terenie danej gminy oraz to   ona faktycznie zajmuje się odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków dokonując m.in. przyłączeń odbiorców do sieci. Przez utworzenie takiej spółki lub  przystąpienie do niej w istocie gmina zdecydowała o wykonywania zadania zbiorowego odprowadzania ścieków za jej pośrednictwem. To zatem taka spółka powinna wywiązywać się z obowiązków przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. W szczególności oznacza to obowiązek zawarcia umowy o odprowadzanie ścieków z osobą, której nieruchomość została przyłączona do sieci będącej w posiadaniu takiej spółki.

Uwagi powyższe mają także odniesienie do sytuacji, gdy spółka komunalna powołana została przez gminy, które zawarły porozumienie międzygminne, o  jakim  mowa w art. 74 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, na  podstawie którego jedna z nich powierzyła zadanie publiczne w zakresie odprowadzania ścieków drugiej z nich.

Uchwała SN z dnia 13 września 2023 r., I NZP 3/22

Standard: 83549 (pełna treść orzeczenia)