Nakazanie zawarcia umowy o odprowadzenie ścieków podmiotowi stanowiącemu spółkę z o.o. utworzoną przez gminę lub spółkę do której przystąpiła kolejna gmina, spółkę komunalną (art. 16 i art. art. 27e u.z.z.w.o.ś.)

W sytuacji, w której nie jest możliwe przypisanie statusu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego gminie, dopuszczalne jest nakazanie zawarcia umowy o odprowadzenie ścieków podmiotowi stanowiącemu spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością utworzoną przez gminę lub spółkę do której przystąpiła kolejna gmina (spółkę komunalną) i którą gmina wyposażyła w infrastrukturę potrzebną do wykonywania zbiorowego odprowadzania ścieków oraz która spełnia pozostałe przesłanki do nakazania zawarcia umowy, pomimo że spółka ta nie posiada zezwolenia, o jakim mowa art. 16 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 2028).

Spółka komunalna wprawdzie jest spółką prawa handlowego, jednak  utworzoną przez jednostkę lub jednostki samorządu terytorialnego w celu wykonywania spoczywających na tworzących ją jednostkach samorządowych zadań publicznych, a działalność tych spółek opiera się na korzystaniu z mienia komunalnego i nie powinna być nastawiona na zysk, ale na zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej. Ta specyfika spółek komunalnych jest  w  sposób szczególny widoczna przy realizowaniu przez te spółki zadań z   zakresu zaopatrywaniu w wodę i odprowadzaniu ścieków, które dotyczą zaspokajania podstawowych potrzeb o charakterze egzystencjalnym i mają kluczowe znaczeniu dla organizacji społeczeństwa. To natomiast realizacja zadania o charakterze użyteczności publicznej o tak istotnym znaczeniu jak odprowadzanie ścieków i związana z tym ochrona interesów społeczności lokalnej, powinna stanowić podstawowy wyznacznik przy dokonywaniu interpretacji przepisów regulujących problematykę zawierania umów o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków z osobami, których nieruchomości zostały przyłączone do sieci kanalizacyjnej.

Gmina może przyjmować różne warianty gospodarki wodno-ściekowej, w tym takie, w których nie będzie zajmować się bezpośrednio odprowadzaniem i doprowadzaniem wody i odprowadzaniem ścieków, lecz pośrednio, udostępniając urządzenia przesyłowe spółce, która  wykorzystuje je zgodnie z przeznaczeniem. Gmina realizując swoje zadania za pośrednictwem utworzonej w tym celu przez Związek Międzygminny spółki, a  nie  gminnej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, nie  jest przedsiębiorcą wodno-kanalizacyjnym w świetle art. 2 pkt 4 u.z.z.w.z.ś., przymiot ten będzie bowiem przysługiwał utworzonej przez ten Związek spółce (zob. wyrok SN z 27 lutego 2020 r., III CSK 321/17). Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku zawarcia porozumienia międzygminnego, w wyniku którego zostaje zawiązana spółka komunalna mająca zajmować się odprowadzaniem ścieków, do której przystępują umawiające się gminy.

Wybudowanie infrastruktury kanalizacyjnej i następnie przyłączanie odbiorców przez spółkę komunalną do posiadanej przez nią sieci, przemawia za tym, że spółce takiej należy przypisać status przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. W świetle przywołanego orzecznictwa nie   ma   bowiem wątpliwości, że w sytuacji utworzenia przez gminę spółki komunalnej (także gdy następnie do spółki przystąpiła kolejna gmina) w celu wybudowania sieci kanalizacyjnej i realizowania zadania zbiorowego odprowadzania ścieków i wyposażenia jej przez gminę (lub przez gminy w   przypadku przystąpienia kolejnej gminy) w infrastrukturę kanalizacyjną, z całą pewnością nie można przypisać gminie statusu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Mamy bowiem do czynienia w takiej sytuacji z  realizacją przez gminę jej zadań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej za  pośrednictwem utworzonej w tym celu spółki komunalnej, a zatem status przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, w sensie przedmiotowym, przysługuje tej spółce komunalnej, a nie gminie. To ona jest bowiem właścicielem i  posiadaczem sieci kanalizacyjnej znajdującej się na terenie danej gminy oraz to   ona faktycznie zajmuje się odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków dokonując m.in. przyłączeń odbiorców do sieci. Przez utworzenie takiej spółki lub  przystąpienie do niej w istocie gmina zdecydowała o wykonywania zadania zbiorowego odprowadzania ścieków za jej pośrednictwem. To zatem taka spółka powinna wywiązywać się z obowiązków przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. W szczególności oznacza to obowiązek zawarcia umowy o odprowadzanie ścieków z osobą, której nieruchomość została przyłączona do sieci będącej w posiadaniu takiej spółki.

Uwagi powyższe mają także odniesienie do sytuacji, gdy spółka komunalna powołana została przez gminy, które zawarły porozumienie międzygminne, o  jakim  mowa w art. 74 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, na  podstawie którego jedna z nich powierzyła zadanie publiczne w zakresie odprowadzania ścieków drugiej z nich.

Uchwała SN z dnia 13 września 2023 r., I NZP 3/22

Standard: 83553 (pełna treść orzeczenia)