Nabycie prawa do prowizji (art. 761[3] § 1 k.c.)

Prowizja agenta (art. 758[1]; art. 761 - 761[7] k.c.) Umowa agencyjna (art. 758-764[9] k.c.)

Wyświetl tylko: SASN

Były agent nabywa prawo do prowizji od umów zawartych przez niego z klientami w czasie trwania umowy agencyjnej, także gdy spełnienie świadczenia przez klienta nastąpiło po ustaniu umowy agencyjnej (art. 761 § 1 w zw. z art. 761[3] § 1 k.p.c.). Jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że prowizja obliczona od spełnionego świadczenia obejmuje wynagrodzenie nie tylko za zawarcie umowy, lecz także za późniejszą obsługę klienta, byłemu agentowi przysługuje odpowiednia część prowizji.

Wynagrodzenie agenta reguluje umowa, w praktyce dominuje wynagrodzenie prowizyjne, tj. obliczane od wartości lub liczby umów zawartych za pośrednictwem agenta (art. 758[1] § 2 k.c.). Agent zazwyczaj nabywa prawo do prowizji z chwilą zawarcia umowy z klientem lub z chwilą spełnienia świadczenia przez klienta. Często stosuje się dwie prowizje: naliczaną w chwili zawarcia umowy oraz naliczaną w chwili spełnienia świadczenia klienta. W takiej sytuacji mówi się także o jednej prowizji dzielonej. Jeżeli agentowi całość lub część prowizji przysługuje dopiero z chwilą spełnienia świadczenia przez klienta, normalnym następstwem takiego sposobu określenia prowizji jest powstawanie prawa do prowizji także po wygaśnięciu umowy agencyjnej. Taki wniosek wprost wypływa‎z art. 761 i 761[3] k.c.

Artykuł 761[5] k.c. stosuje się także po wygaśnięciu umowy agencyjnej, jeżeli agentowi nadal przysługuje wynagrodzenie prowizyjne od dającego zlecenie. Zatem były agent może mieć prawo wglądu do ksiąg handlowych dającego zlecenie (art. 761[5] § 2 k.c.), dopóki nie wygasną umowy, od których nadal przysługuje mu prowizja. Dla dającego zlecenie takie uprawnienia byłych agentów mogą stanowić dużą niedogodność. Dający zlecenie może uniknąć tej niedogodności ustanawiając w umowie prowizję należną wyłącznie za samo zawarcie umowy lub ograniczając prawo do prowizji naliczanych od świadczeń klienta do upływu określonego czasu od zawarcia umowy z klientem lub od wygaśnięcia umowy agencyjnej. Oczywiście wówczas, w celu pozyskania skutecznych agentów, dający zlecenie musiałby zwiększyć prowizję od zawarcia umowy.

Uchwała SN z dnia 26 października 2023 r., III CZP 11/23

Standard: 72470 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli agentowi należy się prowizja dopiero z chwilą wykonania umowy (sprzedania towaru), może on skutecznie żądać wynagrodzenia także w razie niewykonania z przyczyn dotyczących dającego zlecenie, co nie musi oznaczać jego winy, wystarczy, że to nie agent spowodował niewykonanie umowy.

Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 761[3] § 1 zdanie pierwsze k.c. agent nabywa prawo do prowizji z chwilą zaistnienia jednej z alternatywnie wskazanych sytuacji, w zależności od tego, która z nich wystąpiła wcześniej:

nadejścia terminu spełnienia świadczenia przez dającego zlecenie albo
faktycznego spełnienia świadczenia przez dającego zlecenie, albo
faktycznego spełnienia świadczenia przez klienta.

Dotyczy to tylko tych przypadków, gdy świadczenia zostały wykonane w całości, zgodnie z umową.

Uregulowanie to ma zastosowanie, jeżeli strony nie postanowią inaczej w treści umowy agencyjnej. Jednakże swoboda stron w tym zakresie podlega jednocześnie ograniczeniu na korzyść agenta. Strony nie mogą w umowie postanowić, że agent nabywa prawo do prowizji później niż w chwili, w której klient spełnił swoje świadczenie albo powinien był je spełnić, gdyby dający zlecenie spełnił świadczenie.

Najpóźniejszym momentem powstania prawa do prowizji, jaki może zostać przyjęty w umowie, jest termin faktycznego spełnienia świadczenia przez klienta bądź też termin, w którym klient powinien spełnić świadczenie, jeżeli dający zlecenie już to uczynił.

Oznacza to, że przepis art. 761[3] § 1 k.c. ma charakter semiimperatywny, czyli jednostronnie bezwzględnie obowiązujący.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 17 czerwca 2015 r., I ACa 432/15

Standard: 5273 (pełna treść orzeczenia)