Konstytucyjny wymiar uposażenia rodzinnego członków rodziny zmarłego sędziego
Uposażenie rodzinne przyznawane członkom rodziny zmarłego sędziego
Odrębna regulacja w zakresie zabezpieczenia społecznego sędziego i członków jego rodziny po nim pozostałych nie jest w istocie przywilejem, lecz ma swoje ustrojowe i gwarancyjne znaczenie. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 lipca 2000 r., K 30/09, podkreślił, że konstytucyjne gwarancje wynikające z art. 178 ust. 2 w związku z art. 180 ust. 3-5 Konstytucji RP wywierają istotny wpływ na sytuację rodzin zmarłych sędziów i sędziów w stanie spoczynku. Nie ulega zatem wątpliwości, że rodzina stanowi jedną całość, także w aspekcie bytowej sytuacji jej członków. Tym samym, skoro sytuacja ta wyznaczana jest przez szczególne uprawnienia sędziego, wynikające z prawa do wynagrodzenia czy też uposażenia w stanie spoczynku, to nie istnieją podstawy, by śmierć jednego z małżonków (rodziców) wprowadzała zmianę w prawnych regułach określających sytuację pozostałych członków rodziny. Z tego względu uposażenie w stanie spoczynku jest nasycone ideą alimentacji, oznaczającą, że państwo zobowiązuje się do zaspokojenia wszystkich usprawiedliwionych potrzeb życiowych sędziów na godziwym poziomie, zaś to konstytucyjne zobowiązanie obejmuje również rodziny, przy czym idea ich alimentowania jest ściśle związana z sędziowskim systemem wynagrodzeniowo-uposażeniowym, który nie może być "poprawiany" w drodze ustawy zwykłej (zob. Z. Myszka, Sędziowskie uposażenia rodzinne, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 2000 nr 4, s. 12; J. Oniszczuk, Prawo rodziny sędziego do uposażenia rodzinnego, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 2000 nr 11, s. 36; J. Gudowski (red.), T. Ereciński, J. Iwulski, Prawo o ustroju sądów powszechnych, LEX 2009, komentarz do art. 102 ustawy oraz D. Michta, Uposażenie rodzinne przyznawane członkom rodziny zmarłego sędziego, Iustitia 2014 nr 2).
Takiemu rozumieniu uposażenia rodzinnego nie sprzeciwia się też zasada równego traktowania ubezpieczonych, ponieważ jak to wcześniej podkreślono sędziowskie uposażenie rodzinne nie jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego i zasady dotyczące tej dyscypliny prawa nie mogą być na nie przenoszone (por. uzasadnienie do uchwały SN (7) z dnia 21 kwietnia 1999 r., III ZP 6/99; wyroki SN: z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 381/01 i z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 239/07, a także A. Górski (red.), K. Gonera, Komentarz do art. 102 P.u.s.p., LEX 2013).
Wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2024 r., III PSKP 16/23
Standard: 83135 (pełna treść orzeczenia)
Od 1 stycznia 1998 r. wszyscy sędziowie wyłączeni zostali ostatecznie z powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego, a od ich wynagrodzeń właściwe jednostki organizacyjne przestały odprowadzać składki na to ubezpieczenie. Tym samym państwo przejęło na siebie obowiązek (i ciężar) zapewnienia sędziom i sędziom w stanie spoczynku warunków życia, zgodnych z dyspozycją art. 178 ust. 2 Konstytucji RP.
Z mocy postanowień Konstytucji RP, Państwo Polskie przyjęło na siebie obowiązek zaspokojenia na godziwym poziomie ich wszystkich uzasadnionych potrzeb życiowych. Niewątpliwie zobowiązanie to obejmuje także sędziów w stanie spoczynku, których uposażenie winno odpowiadać godności dawniej sprawowanego urzędu i umożliwiać im strzeżenie powagi niegdyś piastowanego stanowiska oraz unikanie "wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności" sędziego w stanie spoczynku (art. 64 § 2 prawa o ustroju sądów powszechnych).
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że konstytucyjne gwarancje art. 178 ust. 2 w związku z art. 180 ust. 3-5 Konstytucji RP wywierają istotny wpływ również na sytuację rodzin zmarłych sędziów i sędziów w stanie spoczynku. Konieczne jest podkreślenie, że w myśl art. 18 konstytucji Rzeczpospolita Polska chroni i otacza opieką małżeństwo i rodzinę. Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi jedną całość, także w aspekcie bytowej sytuacji jej członków. Tym samym skoro sytuacja ta wyznaczana jest przez szczególne uprawnienia sędziego, wynikające z prawa do wynagrodzenia czy tez uposażenia w stanie spoczynku, to nie istnieją podstawy, by śmierć jednego z małżonków (rodziców) wprowadzała zmianę w prawnych regułach, określających sytuację pozostałych członków rodziny. Kwestia ta ma szczególne znaczenie także w aspekcie konstytucyjnie zagwarantowanej niezawisłości sędziowskiej. Zasadniczym celem wprowadzenia odmiennej - korzystniejszej - sytuacji płacowej sędziów, było dążenie do zapewnienia stabilności statusu materialnego, pozwalającego na unikanie sprzeniewierzenia się obowiązkowi bezstronności orzekania. Sytuacja, w której sędzia zdaje sobie sprawę, że jego śmierć może oznaczać zachwianie podstaw egzystencji jego najbliższych i drastyczne obniżenie poziomu ich życia, nie służy umacnianiu niezawisłości.
Reżim stanu spoczynku i pochodnych od niego uprawnień socjalnych znajduje szczególne uzasadnienie jako jedna z gwarancji prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Ten szczególny związek z art. 178 i 180 konstytucji wręcz nakazuje przyjęcie odrębnych regulacji w zakresie statusu prawnego sędziów i ich rodzin.
Wyrok TK z dnia 11 lipca 2000 r., K 30/99
Standard: 2856 (pełna treść orzeczenia)