Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa o ustalenie, że mienie lub jego część nie podlega przepadkowi. (art. 293 § 7 k.p.k.)

Art. 45 § 3 k.k. (wprowadzony do Kodeksu karnego nowelizacją z 2003 r.) ustanawia domniemanie prawne co do przynależności do sprawcy składników majątku (stanowiących korzyść) przetransferowanych przezeń na inny podmiot. W stosunku do tego mienia – chociażby nie stanowiło ono własności sprawcy – następuje skutek prawny w postaci orzeczenia przepadku lub zabezpieczenia jego wykonania. 

W przypadku art. 45 § 3 k.k. fakt, którego domniemanie dotyczy, uznaje się – z mocy samego prawa – za udowodniony (ustalony) bez przeprowadzania dowodów, zaś do jego wzruszenia może dojść jedynie w wyniku obalenia domniemania. Osoba trzecia, na którą (być może) przeniesione zostały korzyści z przestępstwa, może zatem wystąpić z powództwem o obalenie domniemania z art. 45 § 3 k.k. (obecnie art. 293 § 7 k.p.k., uprzednio – art. 45 § 4 k.k.); pozew ten jest tymczasowo wolny od opłat (art. 29b § 1 k.k.w.), a jego uwzględnienie zamyka drogę do realizacji przepadku przedmiotów należących do osoby trzeciej lub spieniężenia ich w toku egzekucji na poczet należności pieniężnych przypadających od skazanego.

Powództwo z art. 45 § 3 k.k. (obecnie z art. 293 § 7 k.p.k.) może zostać wytoczone w każdej fazie postępowania karnego; na etapie postępowania przygotowawczego lub w fazie jurysdykcyjnej, gdy odnosi się najczęściej do dokonanego zabezpieczenia (wyrok SN z dnia ‎26 stycznia 2023 r., II CSKP 462/22), jak też na etapie postępowania wykonawczego. W praktyce oznacza to, że w razie wytoczenia powództwa na etapie postępowania wykonawczego sprzedaż ruchomości lub nieruchomości nie może nastąpić przed prawomocnym rozstrzygnięciem sprawy (art. 29b § 3 k.k.w.).

Uwzględniając, że prawomocność wyroku karnego nie miała wpływu na możliwość wystąpienia z powództwem przez O.K. o obalenie domniemania z art. 45 § 3 k.k., konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2024 r., II CSKP 714/22

Standard: 83085 (pełna treść orzeczenia)

Art. 293 § 7 k.p.c. umożliwia osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o której mowa w art. 45 § 3 k.k., wystąpienie z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o ustalenie, że mienie lub jego część nie podlega przepadkowi. Wówczas do momentu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie ‎w przedmiocie wykonania postanowienia o zabezpieczeniu ulega zawieszeniu.

Brak jest podstaw do twierdzenia, że powództwo przewidziane w art. 293 § 7 k.p.k. można wytoczyć dopiero po orzeczeniu przepadku. Przeciwnie, ulokowanie tego przepisu w rozdziale regulującym postępowanie zabezpieczające wskazuje na to, że powództwo to aktualizuje się z chwilą wydaniu postanowienia o zabezpieczeniu.

Nie można zgodzić się z zapatrywaniem skarżącego, że Sąd Apelacyjny był zobowiązany dokonać oceny żądania powoda przez pryzmat art. 293 § 7 k.p.k., skoro uznał przewidziany w tym przepisie środek prawny za właściwy dla ochrony praw powoda. Powód wystąpił z powództwem o ukształtowanie prawa, nie zaś ‎o ustalenie, że zajęte mienie nie pochodzi z przestępstwa. Sąd był związany zgłoszonym żądaniem, w związku z czym orzekanie w przedmiocie ustalenia byłoby wyjściem poza żądanie pozwu, naruszającym art. 321 § 1 k.p.c.

Zabezpieczenie polegające na ustanowieniu na nieruchomości hipoteki oraz zabezpieczeniu polegającym na orzeczeniu zakazu zbywania i obciążania nieruchomości nie podlegają wykonaniu w drodze egzekucji; na skutek ich orzeczenia nie dochodzi do zajęcia egzekucyjnego nieruchomości. Należy więc podzielić ocenę Sądu Apelacyjnego, że żądanie powoda zwolnienia zajętego przedmiotu spod egzekucji jest bezprzedmiotowe, wobec czego nie przysługuje mu roszczenie przewidziane art. 841 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2023 r., II CSKP 462/22

Standard: 83089 (pełna treść orzeczenia)