Wymóg niezwłocznego odwołania kuratora procesowego po ustaniu przyczyn jego ustanowienia pod rygorem nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Niezwłocznie po uzyskaniu przez stronę przedstawiciela ustawowego bądź po usunięciu braków w zakresie reprezentacji, sąd powinien wydać postanowienie o odwołaniu kuratora. W przeciwnym razie, powstaje sytuacja, w której strona występującą w procesie – dalej reprezentowana przez kuratora wbrew podstawie do jego ustanowienia – pozbawiona zostaje możliwości obrony swych praw, co skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Dzieje się tak bez względu na wiedzę sądu w tym zakresie. Jeżeli zaistnieją przesłanki wymienione w art. 379 k.p.c., postępowanie staje się nieważne.

W nauce prawa podkreśla się, że nie jest jasne, jak należy postąpić w sytuacjach, gdy po ustanowieniu kuratora procesowego zostaną usunięte (ustaną) braki w zakresie zdolności procesowej albo reprezentacji strony. Jedni autorzy stanowczo opowiadają się za poglądem, że stanowi to podstawę do uchylenia postanowienia o ustanoweniu kuratora procesowego. Odmiennie stanowisko głosi, że do odwołania kuratora może dojść nie tylko na podstawie art. 69 § 4 k.p.c., ale także na podstawie art. 69 § 1 k.p.c.

Za drugim stanowiskiem przemawia to, że czynności odwołanego kuratora procesowego muszą pozostać w mocy. W razie uchylenia postanowienia o jego ustanowieniu mogłoby to budzić wątpliwości.

W rezultacie w doktrynie uznano, że chociaż nie wynika to wprost z art. 69 k.p.c., należy przyjąć, że sąd orzekający odwołuje kuratora procesowego, jeżeli zostaną usunięte (ustaną) braki określone w art. 69 § 1, tj. osoba fizyczna uzyska przedstawiciela ustawowego (albo zdolność procesową), a w odniesieniu do osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, zostaną usunięte braki w zakresie ich reprezentacji. W takiej sytuacji trudno sobie wyobrazić, aby kurator procesowy nadal mógł działać na rzecz i w imieniu strony, dla której został ustanowiony.

Pomimo, że w powyższej sytuacji kurator powinien być odwołany przez sąd stosownym postanowieniem, a jego czynności pozostają w mocy, nie oznacza to, iż sąd dysponuje w tym zakresie dowolnością. Wręcz przeciwnie, niezwłocznie po uzyskaniu przez stronę przedstawiciela ustawowego bądź po usunięciu braków w zakresie reprezentacji, sąd powinien wydać postanowienie o odwołaniu kuratora. W przeciwnym razie, powstaje sytuacja, w której strona występującą w procesie – dalej reprezentowana przez kuratora wbrew podstawie do jego ustanowienia – pozbawiona zostaje możliwości obrony swych praw, co skutkuje nieważnością postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Podkreślenia również wymaga, że dzieje się tak bez względu na wiedzę sądu w tym zakresie. Jeżeli zaistnieją przesłanki wymienione w art. 379 k.p.c., postępowanie staje się nieważne.

Trafnie wskazuje się w literaturze przedmiotu, że jeśli postępowanie sądu dotknięte jest nieważnością, to jej istnienie powoduje konieczność uchylenia wyroku oraz zniesienia postępowania w zakresie czynności podjętych przed sąd w warunkach nieważności postępowania bez względu na merytoryczną trafność wydanego orzeczenia.

Wyrok SN z dnia 27 marca 2024 r., II CSKP 263/23

Standard: 83074 (pełna treść orzeczenia)