Wyłączenie oceny zasadności orzeczenia podlegającego wykonaniu przez sąd orzekający o zleceniu kuratorowi przymusowego odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej (art. 598[6] k.p.c.),

Sąd opiekuńczy, orzekając o zleceniu kuratorowi sądowemu przymusowego odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej (art. 5986 k.p.c.), nie bada zasadności orzeczenia podlegającego wykonaniu.

Zlecając kuratorowi czynności zmierzające do odebrania dziecka, jak o tym stanowi art. 5986 k.p.c., sąd zaangażowany w postępowanie wykonawcze dotyczące orzeczenia w przedmiocie opieki nad dzieckiem dąży do osiągnięcia wartości, jaką jest dobro dziecka. O tym, jaki stan rzeczy realizuje dobro dziecka, decydują bowiem ustalenia poczynione na bazie materiału dowodowego odnoszącego się do osoby dziecka i jego opiekunów, zweryfikowanego w  postępowaniu rozpoznawczym, zakończonym wydaniem podlegającego wykonaniu orzeczenia. Idea dobra dziecka realizowana w fazie wykonawczej postępowania uregulowanego w art. 598[1]-598[12] k.p.c. wyraża się w tym, że znajdzie się ono, tak szybko jak to w okolicznościach sprawy możliwe, pod pieczą osoby, której przysługuje władza rodzicielska i obowiązek wykonywania nad nim bieżącej pieczy, która to osoba władna jest też podejmować w stosunku do jego osoby wiążące decyzje. Nie sposób jest uznać za realizujące ideę dobra dziecka utrzymywanie stanu, w którym wydane w stosunku do jego osoby orzeczenia w  przedmiocie władzy rodzicielskiej i opieki miałyby pozostawać niewykonane, a  dziecko miałoby przebywać pod faktyczną pieczą osoby niemającej w świetle przepisów prawa materialnego uprawnień do podejmowania decyzji co do jego osoby.

Jeżeli zdaniem osoby sprawującej faktyczną pieczę nad dzieckiem jego dobro ma przemawiać za zmianą rozstrzygnięcia w przedmiocie władzy rodzicielskiej i opieki nad nim, to do wykazania świadczących o tym okoliczności ma dojść w postępowaniu o zmianę orzeczenia będącego podstawą wszczęcia procedury wydania dziecka, w którym to postępowaniu może dojść do zabezpieczenia roszczenia przez wstrzymanie postępowania wykonawczego, jeżeli wszczynająca je osoba zgłosi stosowny wniosek odpowiednio go uprawdopodobniając. Sąd rozpoznający taki wniosek może, badając sytuację dziecka i jego dobro, zabezpieczyć postępowanie przez wstrzymanie postępowania o wydanie dziecka. W aktualnym stanie prawnym tylko w ten sposób można doprowadzić do zrealizowania celów, o których Sąd Najwyższy wypowiedział się w  uchwale z 18 lipca 1969 r., III CZP 44/69, w której stwierdził, że „Sąd opiekuńczy może oddalić wniosek matki o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej, jeżeli dobro dziecka przemawia przeciwko uwzględnieniu tego wniosku; obowiązany jest jednak w takim wypadku wydać jednocześnie zarządzenie co do ograniczenia władzy rodzicielskiej przez pozostawienie dziecka u osoby, u której ono się znajduje”, zaś w uzasadnianiu wyraził pogląd, że „Wzgląd na dobro dziecka nie pozwala bowiem na to, by istniała rozbieżność pomiędzy stanem prawnym, jaki wynika z nieograniczonej władzy rodzicielskiej, a  zalegalizowanym orzeczeniem sądu opiekuńczego stanem faktycznym, wyrażającym się w pozostawieniu dziecka - wbrew woli rodzica - poza jego domem”. Pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w tej uchwale, aktualny także obecnie, oznacza, że to w postępowaniu rozpoznawczym (w stanie faktycznym, którego dotyczyła uchwała, prowadzonym na podstawie przepisów prawa materialnego - art.  95 § 3 i art. 100 k.r.o. i ewentualnie także art. 109 k.r.o. oraz prawa procesowego - art. 568-584 k.p.c.) ma dojść do uregulowania kwestii opieki nad dzieckiem, władzy rodzicielskiej nad nim i ewentualnie określenia sposobu wykonywania kontaktów z dzieckiem przez rodziców dążących do odbudowania zerwanych więzi z dzieckiem.

Nie jest dopuszczalne oddalenie wniosku zmierzającego do przeprowadzenia postępowania wykonawczego mającego na celu uzgodnienie stanu faktycznego dotyczącego dziecka ze stanem prawnym (wynikającym albo z przepisów o tym, komu przysługuje władza rodzicielska i  związane z nią prawo i obowiązek sprawowania pieczy nad nim, albo z  orzeczenia wydanego w postępowaniu rozpoznawczym, w którym rozstrzygnięto o władzy rodzicielskiej i opiece nad dzieckiem) bez jednoczesnego ustalenia sytuacji prawnej dziecka w postępowaniu rozpoznawczym, uwzględniającym ewentualne zmiany stanu faktycznego co do dziecka i jego relacji z opiekunami prawnymi i faktycznymi. 

W celu doraźnego zabezpieczenia interesów dziecka ustawodawca ‎w art. 595[12] § 2 k.p.c. przewidział podstawę ku temu, by działający na zlecenie sądu kurator sądowy, stwierdziwszy, że wskutek wykonania orzeczenia miałoby doznać poważnego uszczerbku dobro dziecka, wstrzymał się z wykonaniem orzeczenia do czasu ustania zagrożenia, chyba że wstrzymanie wykonania orzeczenia stwarza poważniejsze zagrożenie dla tej osoby. Regulacja ‎ta ma charakter wyjątkowy, pozwala ona nieco uelastycznić przebieg czynności wykonawczych zmierzających do odebrania dziecka od osoby, która nie ma uprawnienia i obowiązku wykonywania bieżącej pieczy nad dzieckiem. Wstrzymanie się z wykonaniem orzeczenia z powołaniem się na art. 59512 § 2 k.p.c. nie może jednak prowadzić do utrwalenia stanu faktycznego sprzecznego‎z rozstrzygnięciem w przedmiocie władzy rodzicielskiej i pieczy ‎nad dzieckiem, gdyż taki właśnie stan godzi w dobro dziecka.

Uchwała SN z dnia 21 stycznia 2022 r., III CZP 58/22

Standard: 82792 (pełna treść orzeczenia)