Odpowiedzialność prowadzącego stację benzynową za szkodę sprzedawcy poniesioną wskutek napadu rabunkowego na stację przez nieznanego sprawcę

Pracodawca prowadzący stację benzynową nie ponosi na podstawie art. 435 § 1 k.c. odpowiedzialności za szkodę pracownika-sprzedawcy poniesioną wskutek napadu rabunkowego na stację przez nieznanego sprawcę.

Prawdą jest, iż specyfika produktów podstawowych (gazy, paliwa płynne, a zatem produkty łatwopalne i wybuchowe), które są dystrybuowane przez stacje benzynowe, wskazuje na wysoki stopień zagrożenia (por. M. Zelek, O kryteriach kwalifikacji przedsiębiorstwa lub zakładu jako wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 § 1 k.c.), PS 2019, nr 3, s. 70-83). W przypadku stacji benzynowych niebezpieczeństwo to nie jest jednak związane ze stosowaniem konkretnych urządzeń napędzanych siłami przyrody, bo stacje nie przetwarzają paliw płynnych czy gazowych, tylko je dystrybuują, lecz z samym faktem stałego magazynowania tych paliw, co w normalnych warunkach, przy zachowaniu zasad ostrożności i norm bezpieczeństwa nie generuje szczególnie wysokiego poziomu zagrożenia. Urządzeniami używanymi do dystrybucji paliw płynnych i gazowych są dystrybutory, niewątpliwie napędzane prądem elektrycznym, jednakże samo napędzanie urządzeń prądem elektrycznym w aktualnym stanie poziomu rozwoju techniki nie może przesądzać jeszcze o kwalifikacji danego przedsiębiorstwa jako zakładu napędzanego siłami przyrody, bowiem trudno obecnie znaleźć jakikolwiek zakład, który w swojej działalności nie używa prądu elektrycznego.

Gdyby rozważyć, czy bez użycia sił przyrody możliwe będzie osiągnięcie celu działalności zakładu (stacji), to stwierdzić trzeba, choć raczej teoretycznie, że nie jest wykluczone używanie do dystrybucji paliw pomp napędzanych ręcznie, co wprawdzie znacznie wydłużyłoby proces dystrybucji i jego efektywność, ale umożliwiałoby powadzenie podstawowej działalności zakładu nawet bez energii elektrycznej. Nadto, możliwa jest też dystrybucja paliw bezpośrednio z cystern, bez użycia pomp. Nie jest bez znaczenia, w przypadku stacji benzynowych, że choć istota ich działalności to sprzedaż paliw płynnych i gazowych, to o wyniku ekonomicznym z reguły nie przesądza sama sprzedaż tych paliw, z uwagi na relatywnie niskie marże, lecz marże od sprzedaży innych towarów (w tym alkoholu) i usług gastronomicznych świadczonych przez stacje, zwłaszcza, że z reguły stacje przewyższają inne sklepy całodobowym funkcjonowaniem.

Reasumując powyższy wywód, odpowiedzialność pozwanego pracodawcy w niniejszej sprawie nie opiera się na zasadzie ryzyka, co oznacza, że wszystkie zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące obrazy art. 435 k.c., w szczególności jego § 1 trafiają w próżnię. Nawet jednak, gdyby przyjąć, istnienie odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, to w świetle wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych doszłoby do egzoneracji pracodawcy z powodu wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą pracodawca nie ponosi odpowiedzialności. 

Aktualnie skuteczne jest powoływanie się na wyłączną winę osoby trzeciej, nawet niezidentyfikowanej, jeżeli w okolicznościach sprawy można wykluczyć ponoszenie za tę osobę odpowiedzialności przez prowadzącego przedsiębiorstwo (por. uchwała SN z dnia 26 lipca 2017 r., III CZP 30/17; wyroki SN z dnia 14 maja 2021 r., IV CSKP 31/21; wyrok z 28 lutego 2020 r., II CSK 668/18).

Wyrok SN z dnia 22 maja 2024 r., III PSKP 17/23

Standard: 82605 (pełna treść orzeczenia)