Krajowy rejestru klauzul niedozwolonych

Ustanowienie krajowego rejestru klauzul niedozwolonych nie jest wymagane przez dyrektywę 93/13, wybór środków stosowanych dla osiągnięcia jego szczególnych celów, a tym samym określenie skutków prawnych, jakie może wywołać wpis do tego rejestru warunków uznanych za nieuczciwe, należy do kompetencji państw członkowskich.

W odniesieniu do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych Trybunał orzekł, że mechanizm taki jak rejestr klauzul, polegający na sporządzeniu wykazu postanowień, które należy uznać za nieuczciwe, objęty jest zakresem bardziej rygorystycznych przepisów, które państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać w mocy na podstawie art. 8 dyrektywy 93/13, oraz że rejestr ten odpowiada co do zasady interesowi ochrony konsumentów [wyrok z dnia 21 września 2023 r., mBank (Polski rejestr klauzul niedozwolonych), C-139/22).

Jeżeli krajowy rejestr klauzul niedozwolonych jest zarządzany w sposób przejrzysty, w interesie nie tylko konsumentów, lecz również przedsiębiorców, i jest on aktualizowany, z poszanowaniem zasady pewności prawa, utworzenie tego rejestru jest zgodne z prawem Unii [wyrok z dnia 21 września 2023 r., mBank (Polski rejestr klauzul niedozwolonych), C-139/22).

 Stosowanie mechanizmu rejestru klauzul niedozwolonych zakłada dokonanie przez właściwy sąd krajowy oceny równoważności spornego postanowienia umownego z postanowieniem wzorca umowy uznanym za niezgodny z prawem i wpisanym do tego rejestru, przy czym zainteresowany przedsiębiorca ma możliwość zakwestionowania tej równoważności przed sądem krajowym w celu ustalenia, czy w kontekście wszystkich istotnych okoliczności każdego przypadku to postanowienie umowne jest identyczne, w szczególności w świetle skutków, jakie wywołuje, z postanowieniem wpisanym do takiego rejestru [wyrok z dnia 21 września 2023 r., mBank, C‑139/22]. Taki system krajowy nie narusza zatem prawa zainteresowanego przedsiębiorcy do obrony (zob. analogicznie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Biuro podróży „Partner”, C-119/15)

Wyrok TSUE z dnia 18 stycznia 2024 r., C-531/22

Standard: 82454 (pełna treść orzeczenia)

Wdrożone przez polskie prawo środki, w szczególności prowadzenie krajowego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, mają na celu jak najlepsze wypełnienie obowiązku ochrony konsumentów przewidzianego w dyrektywach 93/13 i 2009/22.

Zgodnie z opisem sądu odsyłającego ten rejestr krajowy realizuje trzy cele służące zwiększeniu skuteczności zakazu stosowania nieuczciwych warunków umownych.

Przede wszystkim wspomniany rejestr, który jest jawny, co oznacza, że mogą mieć do niego wgląd wszyscy konsumenci i wszyscy przedsiębiorcy, przeciwdziała łatwości rozpowszechniania się i powielania niedozwolonych postanowień umownych przez przedsiębiorców innych niż ci, których sprawy znajdowały się u źródła wpisu takich postanowień do rejestru. Następnie rejestr ten przyczynia się do przejrzystości systemu ochrony konsumentów przyjętego w polskim prawie, a w rezultacie do wynikającej z niej pewności prawa. Wreszcie wspomniany rejestr wzmacnia prawidłowe funkcjonowanie krajowego systemu sądownictwa, gdyż pozwala uniknąć prowadzenia kilku postępowań w odniesieniu do analogicznych postanowień wzorców umowy stosowanych przez tych innych przedsiębiorców.

Jeśli chodzi o taki rejestr, po pierwsze, nie można kwestionować, że jego ustanowienie jest zgodne z prawem Unii. Z przepisów dyrektywy 93/13, a w szczególności z art. 8 tego aktu wynika, że państwa członkowskie mogą sporządzać wykazy postanowień umownych uznawanych za nieuczciwe. Na podstawie art. 8a tej dyrektywy, zmienionej dyrektywą 2011/83, znajdującą zastosowanie do umów zawartych po dniu 13 czerwca 2014 r., państwa członkowskie są zobowiązane do poinformowania Komisji o sporządzeniu takich wykazów. Z powyższych przepisów wynika, że owe wykazy sporządzane przez organy krajowe co do zasady korespondują z interesem ochrony konsumentów w ramach dyrektywy 93/13.

Z art. 8 dyrektywy 93/13 wynika, że nie tylko utworzenie rejestru takiego jak ten ustanowiony w niniejszym wypadku przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale także prowadzenie takiego rejestru musi być zgodne z wymogami określonymi w tej dyrektywie i, ogólniej rzecz biorąc, w prawie Unii.

Wspomniany rejestr musi być prowadzony w sposób przejrzysty w interesie nie tylko konsumentów, ale również przedsiębiorców. Powyższy wymóg zakłada w szczególności, że rejestr ten będzie ustrukturyzowany w sposób jasny, niezależnie od liczby wpisanych do niego postanowień.

Zawarte w rejestrze postanowienia muszą spełniać kryterium aktualności, co oznacza, że dany rejestr musi być starannie aktualizowany oraz że postanowienia, które nie powinny już w nim widnieć, będą z niego bezzwłocznie usuwane w poszanowaniu zasady pewności prawa.

W oparciu o zasadę skutecznej ochrony sądowej przedsiębiorca, na którego nałożona zostanie kara pieniężna za stosowanie postanowienia uznanego za tożsame z postanowieniem wpisanym do omawianego rejestru, musi w szczególności dysponować możliwością wniesienia środka prawnego przeciwko nałożeniu tej kary. Owo prawo do środka prawnego musi pozwalać na ocenę zarówno działania uznanego za niedozwolone, jak i wysokości kary pieniężnej ustalonej przez właściwy organ krajowy, w tym wypadku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Wyrok TSUE z dnia 21 grudnia 2016 r., C-119/15

Standard: 82460 (pełna treść orzeczenia)