Wpływ powództwa zbiorowego o zaprzestanie szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów na sprawy indywidualne w przedmiocie nieuczciwych warunków umowy; zawieszenie postępowania

Artykuł 7 dyrektywy Rady 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu takiemu jak uregulowanie dotyczące postępowań głównych, które nie pozwala sądowi rozpoznającemu indywidualne powództwo konsumenta mające na celu uzyskanie stwierdzenia, że warunek umowy wiążącej tego konsumenta z przedsiębiorcą ma nieuczciwy charakter, na zarządzenie z urzędu, na czas, jaki uzna on za właściwy, środków tymczasowych w oczekiwaniu na prawomocny wyrok w toczącym się równolegle postępowaniu wszczętym pozwem zbiorowym, którego rozstrzygnięcie może zostać przyjęte w odniesieniu do powództwa indywidualnego, w sytuacji gdy środki tego rodzaju są niezbędne do zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia sądowego mającego zapaść w odniesieniu do istnienia praw dochodzonych przez konsumenta na podstawie dyrektywy 93/13.

System proceduralny, który uniemożliwia sądowi rozpoznającemu powództwo indywidualne mające na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego zarządzenie z urzędu środków tymczasowych, w tym w szczególności zawieszenia stosowania tego warunku na czas, jaki uzna on za właściwy, w oczekiwaniu na prawomocny wyrok w toczącym się równolegle postępowaniu wszczętym pozwem zbiorowym, nawet jeśli zarządzenie takich środków okaże się niezbędne do zapewnienia pełnej skuteczności orzeczenia sądowego, które ma zapaść w odniesieniu do istnienia praw dochodzonych na podstawie dyrektywy 93/13 – może podważać skuteczność przewidzianej w tej dyrektywie ochrony (zob. podobnie wyroki: z dnia 13 marca 2007 r., Unibet, C-432/05; a także z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C-415/11).

W wypadku nieprzyznania orzekającemu w sprawie sądowi możliwości zarządzenia z urzędu środków tymczasowych, w sytuacji gdy – tak jak w postępowaniach głównych – konsument nie sformułował w ramach indywidualnego pozwu wniosku o zastosowanie takich środków, aby zawiesić stosowanie warunku dotyczącego ustalenia minimalnego oprocentowania w oczekiwaniu na prawomocny wyrok, który ma zapaść w toczącym się równolegle postępowaniu wszczętym pozwem zbiorowym, ów sąd nie jest bowiem w stanie zapobiec sytuacji, w której przez cały czas trwania postępowania sądowego, który może okazać się znacząco długi, konsument będzie płacić raty w kwocie wyższej niż ta, która byłaby faktycznie należna, gdyby zakwestionowany warunek został uznany za nieważny. Będzie tak zwłaszcza w sytuacji, gdy istnieje realne i bezpośrednie zagrożenie, że zdolność płatnicza owego konsumenta ulegnie w międzyczasie zmniejszeniu, a instytucje finansowe podejmą w odniesieniu do wierzytelności zabezpieczonej hipoteką postępowanie egzekucyjne w celu doprowadzenia, poprzez zajęcie mieszkania konsumenta i jego rodziny, do zapłaty kwot, które mogą zostać uznane za nienależne.

Wyrok TSUE z dnia 26 października 2016 r., C-568/14

Standard: 82957 (pełna treść orzeczenia)

Art. 7 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu uregulowania krajowego takiego jak to rozpatrywane w postępowaniach głównych, które to uregulowanie nakłada na sąd krajowy, przed którym toczy się postępowanie wszczęte wniesionym przez konsumenta pozwem indywidualnym mającym na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej przez tego konsumenta z przedsiębiorcą, obowiązek automatycznego zawieszenia takiego postępowania w oczekiwaniu na prawomocne orzeczenie, które miałoby zostać wydane w toczącym się postępowaniu wszczętym pozwem zbiorowym wniesionym przez stowarzyszenie konsumentów na podstawie art. 7 ust. 2 tej dyrektywy w celu doprowadzenia do zaniechania stosowania w umowach tego samego typu warunków analogicznych do tych, których dotyczy wspomniany pozew indywidualny, bez możliwości uwzględnienia znaczenia takiego zawieszenia z punktu widzenia ochrony konsumenta, który wystąpił do sądu z powództwem indywidualnym, oraz bez umożliwienia konsumentowi odstąpienia od postępowania wszczętego pozwem zbiorowym.

W odniesieniu do pozwów wnoszonych przez osoby i organizacje mające na mocy prawa krajowego uzasadniony interes, związany z ochroną konsumentów, o których mowa w art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13, należy podkreślić, że te osoby i organizacje nie znajdują się w gorszym położeniu w stosunku do przedsiębiorcy (wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, C-413/12).

Powództwo o nakazanie zaprzestania szkodliwych praktyk wniesione przez tego rodzaju stowarzyszenie przeciwko przedsiębiorcy nie charakteryzuje brak równowagi, jaki istnieje w ramach postępowania pomiędzy konsumentem a jego kontrahentem będącym przedsiębiorcą (zob. wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, C-413/12).

Takie zróżnicowane podejście znajduje poza tym potwierdzenie w przepisach art. 4 ust. 1 dyrektywy 98/27/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.U. 1998, L 166, s. 51 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 4, s. 43) oraz art. 4 ust. 1 następującej po niej dyrektywy 2009/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.U. 2009, L 110, s. 30), zgodnie z którymi w przypadku wewnątrzwspólnotowego naruszenia prawodawstwa Unii dotyczącego ochrony konsumentów do rozpoznania powództw o nakazanie zaprzestania szkodliwych praktyk wniesionych przez stowarzyszenia konsumentów innych państw członkowskich właściwe są sądy państwa członkowskiego miejsca siedziby lub zamieszkania pozwanego (wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, C-413/12).

Z prewencyjnego charakteru i odstraszającego celu powództw o zaniechanie, jak również z okoliczności, że są one niezależne od wszelkich konkretnych sporów indywidualnych, wynika, iż powództwa te mogą być wytaczane nawet w sytuacji, gdy warunki umowne, których dotyczy żądanie wydania zakazu stosowania, nie stały się jeszcze częścią żadnej konkretnej umowy (wyrok z dnia 26 kwietnia 2012 r., Invitel, C-472/10).

W związku z tym powództwo indywidualne i powództwo zbiorowe mają w ramach dyrektywy 93/13 odmienne przedmioty i skutki prawne, tak że związek o charakterze proceduralnym między przebiegiem jednego i drugiego postępowania może odnosić się jedynie do wymogów proceduralnych dotyczących w szczególności prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości oraz konieczności uniknięcia wydawania sprzecznych ze sobą orzeczeń, niemniej brak powiązania tych różnych powództw nie prowadzi do osłabienia ochrony konsumentów, jaką przewiduje dyrektywa 93/13.

W braku harmonizacji przewidzianych przez dyrektywę 93/13 środków proceduralnych regulujących stosunki pomiędzy postępowaniami wszczętymi pozwem indywidualnym a postępowaniami wszczętymi pozwem zbiorowym, ustanowienie takich środków należy do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej, jednak pod warunkiem, że nie są mniej korzystne niż środki w przypadku podobnych spraw o charakterze krajowym (zasada równoważności) oraz że nie uniemożliwiają lub nie czynią nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii (zasada skuteczności) (zob. analogicznie wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r., Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, C-413/12).

Wyrok TSUE z dnia 14 kwietnia 2016 r., C-381/14

Standard: 82419 (pełna treść orzeczenia)