Właściwość sądu w sprawach o stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków umownych

Artykuł 1 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania rzeczonej dyrektywy nie jest wyłączony warunek umowy, taki jak sporny w postępowaniu głównym, który w kontekście ustalenia sądu właściwego dla rozpoznania sporu pomiędzy stronami umowy w sposób ogólny odsyła do właściwego prawa krajowego.

Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie przepisom proceduralnym, do których odsyła warunek umowy, umożliwiającym przedsiębiorcy wytaczającemu przeciwko konsumentowi powództwo o wykonanie umowy wybór pomiędzy sądem właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego a sądem właściwym ze względu na miejsce wykonania umowy, chyba że wybór forum miejsca wykonania umowy powoduje zastosowanie wobec konsumenta uregulowań proceduralnych, które mogłyby w nadmiernym stopniu ograniczyć przyznane mu przez unijny porządek prawny prawo do skutecznego środka prawnego, czego zweryfikowanie należy do sądu krajowego.

Co do zasady przepis prawa krajowego przewidujący jurysdykcję przemienną sądu miejsca wykonania umowy konsumenckiej nie może sam w sobie spowodować nadmiernego ograniczenia prawa konsumenta do skutecznego środka prawnego. Jurysdykcja takiego sądu nie wyklucza bowiem udziału konsumenta we wszczętym przeciwko niemu postępowaniu ani powoływania się przez niego na prawa, które wywodzi on z dyrektywy 93/13. Ponadto każdy sąd ma obowiązek zbadania z urzędu, czy dany warunek umowy zawartej między przedsiębiorcą i konsumentem ma charakter abuzywny, oraz podjęcia środków koniecznych dla zagwarantowania ochrony konsumenta przed nieuczciwymi warunkami umownymi.

Pośród odpowiednich i skutecznych środków mających zagwarantować konsumentowi prawo do skutecznego środka prawnego musi znaleźć się możliwość podniesienia w ramach powództwa wytoczonego przeciwko niemu przez przedsiębiorcę zarzutów, w racjonalnych warunkach proceduralnych, tak by wykonywanie praw nie było obwarowane warunkami, w szczególności terminami, kosztami, czy odległością, które ograniczałyby korzystanie z praw gwarantowanych dyrektywą 93/13 (zob. podobnie wyrok z dnia 13 września 2018 r., Profi Credit Polska, C-176/17).

Rozwiązania proceduralne, które powodują zbyt wysokie koszty dla konsumentów, mogłyby prowadzić do tego, że zostałby on zniechęcony do interweniowania, w użyteczny sposób, w obronie swoich praw przed sądem, przed którym powództwo przeciwko niemu wytoczył przedsiębiorca. Mogłoby się tak zdarzyć, gdyby powództwo wytoczone przed sądem znacznie oddalonym od miejsca zamieszkania konsumenta powodowało powstanie po jego stronie nadmiernie wysokich kosztów związanych z pokonywaniem odległości, które to koszty mogłyby zniechęcić go do stawienia się przed sądem we wszczętym przeciwko niemu postępowaniu (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lutego 2015 r., Baczó i Vizsnyiczai, C-567/13).

Wyrok TSUE z dnia 3 kwietnia 2019 r., C-266/18

Standard: 82348 (pełna treść orzeczenia)

Dyrektywa 93/13 nie zawiera natomiast wyraźnego przepisu określającego, który sąd jest właściwy do rozpoznania wytoczonych przez konsumentów powództw o stwierdzenie nieważności takich nieuczciwych warunków.  Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w braku uregulowań unijnych w danej dziedzinie zadaniem krajowego porządku prawnego każdego z państw członkowskich – zgodnie z zasadą ich autonomii proceduralnej – jest wyznaczenie właściwych sądów i określenie zasad postępowania mających na celu zapewnienie ochrony praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii (wyrok Agrokonsulting-04, C-93/12).

Właściwość sądów okręgowych do rozpoznania powództw wytoczonych z powodów wynikających z prawa Unii niekoniecznie stanowi zasadę postępowania, którą można zakwalifikować jako „niekorzystną”. Wyznaczenie tych mniej licznych niż sądy rejonowe sądów wyższej instancji może bowiem sprzyjać bardziej spójnemu i wyspecjalizowanemu przebiegowi postępowań w sprawach dotyczących przepisów dyrektywy 93/13.

W odniesieniu do wyższych kosztów sądowych, jakie powód mógłby ponieść przed sądem okręgowym, nie można sądzić wyłącznie na podstawie tej okoliczności, że rozpoznawanie przed wspomnianym sądem sprawy takiej jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego narusza zasadę równoważności. Wykładnia taka sprowadzałaby się bowiem do oceny równowagi między ochroną praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, a ochroną praw, które jednostki wywodzą z prawa krajowego, jedynie pod kątem kosztów, nie bacząc na ewentualne korzyści wynikające z procedury przewidzianej do rozpatrywania powództw opartych na prawie Unii, takich jak powództwa wymienione w poprzednim punkcie. Należy uwzględnić mechanizmy przewidziane przez krajowe unormowania proceduralne mające na celu zaradzenie ewentualnym trudnościom finansowym konsumenta, jak uzyskanie pomocy prawnej, które mogłyby zrekompensować dodatkowe koszty postępowania związane zarówno z koniecznością uiszczenia wyższej opłaty, jak i z koniecznością skorzystania z usług adwokata, co wynika ze stwierdzenia przez sąd rejonowy braku swojej właściwości i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi okręgowemu.

W konsekwencji na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 powinien być interpretowany w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie krajowemu przepisowi proceduralnemu, na mocy którego sąd rejonowy właściwy do orzeczenia w przedmiocie wytoczonego przez konsumenta powództwa o unieważnienie umowy adhezyjnej (standardowej) nie jest właściwy, aby rozpoznać żądanie tego konsumenta dotyczące stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunków umownych zawartych w tej samej umowie, chyba że stwierdzenie przez sąd rejonowy braku swojej właściwości pociąga za sobą niedogodności proceduralne mogące nadmiernie utrudnić wykonywanie praw przyznanych konsumentowi przez prawo Unii. Do sądu krajowego należy dokonanie niezbędnych ustaleń w tym zakresie.

Wyrok TSUE z dnia 12 lutego 2015 r., C-567/13

Standard: 82345 (pełna treść orzeczenia)