Obowiązek sądu przywrócenia równości stron umowy oraz zniechęcenia przedsiębiorcy do wprowadzania nieuczciwych warunków w umowach oferowanych konsumentom

W ramach zadań ciążących na sądzie krajowym zgodnie z przepisami dyrektywy 93/13 jest on obowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne mają charakter nieuczciwy, i dokonawszy takiego badania, do zniwelowania braku równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C-147/16).  Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy sądy odsyłające są zatem zobowiązane do wyłączenia stosowania nieuczciwych warunków umownych, aby nie wywierały one, w braku sprzeciwu konsumenta, wiążących wobec niego skutków.

Wyrok TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r., C-140/22

Standard: 82292 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 6 ust. 1 drugi człon zdania dyrektywy 93/13 sam w sobie zatem nie określa kryteriów dotyczących możliwości dalszego obowiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, lecz pozostawia państwom członkowskim zdefiniowanie w ich prawie krajowym warunków, w ramach których stwierdza się nieuczciwy charakter postanowienia zawartego w umowie i w ramach których występują konkretne skutki tego stwierdzenia. W każdym razie takie stwierdzenie powinno umożliwić przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku takiego nieuczciwego warunku (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C-308/15).

W konsekwencji jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego go prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoi na przeszkodzie jej unieważnieniu (wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18).

Sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku lub, w odpowiednim przypadku, elementu warunku umowy objętej dyrektywą 93/13 powinno co do zasady skutkować przywróceniem sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku lub tego elementu [zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C-520/21]. Poszanowanie zasady skuteczności jest zatem co do zasady uzależnione od przyjęcia środków pozwalających na przywrócenie tej sytuacji.

Środków, które stanowią konkretne wprowadzenie w życie zakazu nieuczciwych warunków umownych, nie można uznać za sprzeczne z zasadą pewności prawa [zob. podobnie wyrok z dnia 15 czerwca 2023 r., Bank M. (Skutki uznania umowy za nieważną), C-520/21]. Z zastrzeżeniem w szczególności stosowania niektórych krajowych przepisów proceduralnych, w szczególności przepisu przyznającego powagę rzeczy osądzonej orzeczeniu sądowemu, zasada ta nie może bowiem naruszać istoty prawa, jakie konsumenci wywodzą z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, polegającego na niezwiązaniu warunkiem uznanym za nieuczciwy (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C‑307/15 i C-308/15).

Wyrok TSUE z dnia 23 listopada 2023 r., C-321/22

Standard: 82306 (pełna treść orzeczenia)