Potrącenie przez przekazanego, który przyjął przekaz, własnej wierzytelność wobec odbiorcy przekazu

Przekazany, który przyjął przekaz, może potrącić własną wierzytelność, służącą mu wobec odbiorcy przekazu. Potrącenie to prowadzi do umorzenia zarówno zobowiązania przekazanego z tytułu przyjęcia przekazu, jak i zobowiązania przekazującego wobec odbiorcy przekazu.

Spełnienie świadczenia przez przekazanego, który przyjął przekaz, powoduje podwójny skutek. Z jednej strony umarza jego własne zobowiązanie z tytułu przyjęcia przekazu, z drugiej natomiast umarza także zobowiązanie przekazującego wobec odbiorcy przekazu.

Przekazany, który przyjął przekaz, może spełnić świadczenie także w ten sposób, że dokona potrącenia własnej wierzytelności, która służy mu wobec odbiorcy przekazu z wierzytelnością odbiorcy powstałą w wyniku przyjęcia przekazu. Możliwość dokonania potrącenia wynika w tym wypadku zarówno z reguł ogólnych, jak i z przepisów o przekazie.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c., gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swą wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli spełnione są dalsze przesłanki wskazane w tym przepisie. Przesłanka istnienia przeciwstawnych (wzajemnych) wierzytelności jest niewątpliwie spełniona, jeżeli przekazanemu, który przyjmuje przekaz, przysługuje jednocześnie własna wierzytelność w stosunku do odbiorcy przekazu. Ponadto zgodnie z art. 921[2] § 2 k.c. przekazany może powoływać się na zarzuty, które służą mu osobiście wobec odbiorcy przekazu, do których to zarzutów zalicza się także zarzut potrącenia.

Potrącenie jest sposobem wygaśnięcia zobowiązania połączonym z zaspokojeniem wierzyciela, wywołuje skutki analogiczne do spełnienia świadczenia zgodnie z jego treścią. Oznacza to, że potrącenie dokonane przez przekazanego, który przyjął przekaz, doprowadzi zarówno do umorzenia zobowiązania przekazanego z tytułu przyjęcia przekazu, jak i zobowiązania w stosunku waluty, czyli zobowiązania przekazującego wobec odbiorcy przekazu. Przyjęcie innego założenia, a w szczególności założenia, że umarza się wówczas wyłącznie dług przekazanego z tytułu przyjęcia przekazu, jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do bezpodstawnego wzbogacenia odbiorcy przekazu, który uzyskiwałby umorzenie swojego długu w stosunku do odbiorcy przekazu, a zachowywałby nadal wierzytelność w stosunku do przekazującego.

Zaspokojenie odbiorcy przekazu przez przekazanego w drodze potrącenia nie jest jednak możliwe, jeżeli przekazany nie przyjął przekazu. W takiej sytuacji, jeżeli nawet przekazany dysponuje wierzytelnością w stosunku do odbiorcy, nie może jej potrącić, brak bowiem wierzytelności wzajemnej. W szczególności nie przysługuje mu prawo potrącenia tej wierzytelności z ewentualną wierzytelnością, jaka może przysługiwać odbiorcy przekazu w stosunku do przekazującego, gdyż nie jest wówczas spełniona przesłanka wzajemności wierzytelności przewidziana w art. 498 § 1 k.c.

Przyjęcie przekazu i potrącenie może nastąpić w jednym oświadczeniu. 

Za wnioskiem takim przemawiają trzy argumenty. Po pierwsze, z niczego nie wynika, aby między jednym i drugim oświadczeniem musiał upłynąć jakiś określony czas, nie wiadomo też, jak długi musiałby to być czas. Po drugie, niejasny byłby cel, któremu miałaby służyć konieczność zachowania dystansu czasowego między tymi oświadczeniami. Po trzecie zaś, za przyjętym tu wnioskiem przemawia brzmienie art. 921[2] § 2 k.c., który posługuje się zwrotem ‎„[w] takim wypadku…” sugerującym jednoczesność oświadczeń.

Przyjęcie przekazu jest przesłanką skuteczności dokonanego potrącenia.

Wyrok SN z dnia 5 czerwca 2024 r., II CSKP 2203/22

Standard: 81958 (pełna treść orzeczenia)