Modyfikowanie żądań przez związek zawodowy w trakcie istniejącego sporu zbiorowego

W kwestii ewentualnej zmiany (doprecyzowania) postulatów sformułowanych w wystąpieniu strony związkowej wypada podzielić stanowisko K.W. Barana, zgodnie z którym jakkolwiek ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie przewiduje explicite dopuszczalności rozszerzenia sporu zbiorowego, to jednak taką możliwość można dopuścić w oparciu o dyrektywę in dubio pro libertate w odniesieniu do art. 59 ust. 2 Konstytucji RP (K. W. Baran [w:] K.W. Baran (red.), Komentarz do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, [w:] Zbiorowe prawo zatrudnienia. Komentarz, WKP 2019, komentarz do art. 1 pkt 4, s. 405).

Dostrzec jednak trzeba, że w praktyce sporów zbiorowych kwestia ta może być bardziej skomplikowana. Na ten praktyczny wymiar zwrócił uwagę J. Żołyński, wskazując, że już „w trakcie sporu zbiorowego związek zawodowy niejednokrotnie modyfikuje swoje żądania w ten sposób, że wprowadza do sporu nowe, często całkowicie inne żądania niż pierwotnie”. W tym kontekście zauważył, że „w ustawie o sporach zbiorowych brak jest stosownej regulacji co do dopuszczalności rozszerzenia sporu zbiorowego (ustawa nie przewiduje w swoich regulacjach instytucji modyfikacji żądań). W tym też względzie brak jest również stosownego orzecznictwa sądowego.”. Z tego powodu J. Żołyński uznawał, że nowe żądania zgłoszone przez związek zawodowy należy zawsze traktować jako nieobjęte dotychczasowym sporem, a więc należy je potraktować jako rozpoczynające nowy spór zbiorowy, co prowadzi do konkluzji, że zgłoszenie nowych żądań może powodować, iż pracodawca w danym momencie pozostaje w dwóch lub więcej sporach z jednym i tym samym związkiem zawodowym. Może zaistnieć i taka sytuacja, że związek zawodowy tak zmodyfikuje swoje żądania, że poprzedni spór należałoby uznać za faktycznie zakończony, mimo braku stosownego porozumienia, gdyż dotychczasowe żądanie zostało de facto wycofane (J. Żołyński, Ustawa …, s. 29-30).

Na tym tle można zauważyć, że w doktrynie prezentowano pogląd, zgodnie z którym za stosowaniem zasady identyczności żądań wykluczającej możliwość ich modyfikacji przemawia ta okoliczność, iż w przypadku sporów zbiorowych niewątpliwie istotne znaczenie ma stworzenie możliwie przejrzystych i stabilnych ram formalnych, które będą się przyczyniać do uporządkowania dialogu (M. Seweryński, Założenia nowej regulacji prawnej zbiorowych sporów pracy w Polsce [w:] b. von Maydell, T. Zieliński (red.), Ład społeczny w Polsce i Niemczech na tle jednoczącej się Europy. Księga pamiątkowa poświęcona Czesławowi Jackowiakowi, Warszawa 1999, s. 138).

Z drugiej jednak strony wskazywano, że zasady tej nie powinno się stosować w sposób bezwarunkowy. Przede wszystkim nie może budzić wątpliwości dopuszczalność ograniczenia żądań związkowych (M. Kurzynoga, Warunki..., s. 168). Jest to bowiem naturalny rezultat negocjacji ze stroną pracodawczą i przejaw osiągniętego kompromisu. Trudniejsze do oceny są natomiast modyfikacje, które nie mogą być uznane za ograniczenie wyjściowego stanowiska związków zawodowych. Ł. P. trafnie zauważał w tym kontekście, że „bezwarunkowe przyjęcie takiego założenia [zasady identyczności żądań], choć niewątpliwie stabilizującego dialog społeczny, mogłoby jednocześnie utrudniać jego prowadzenie. Należy też pamiętać, że nowe postulaty czy propozycje mogą stanowić formę reakcji związków zawodowych na przebieg sporu i stanowisko pracodawcy. W szczególności mogą być one elementem większego pakietu, w ramach którego związki zaakceptują jednocześnie pewne sugestie strony pracodawczej. W takich sytuacjach mogą to być nie tylko rozwiązania alternatywne wobec pierwotnie proponowanych, lecz również takie, które pewne sfery żądań rozszerzają. Dzięki temu negocjacje stają się bardziej elastyczne, co sprzyja osiągnięciu porozumienia. Co więcej, w wielu przypadkach trudno jednoznacznie stwierdzić, czy w związku z przebiegiem rokowań doszło do zmiany żądań, czy też przyjęte rozwiązania mieszczą się w zakresie pierwotnych propozycji. Nie zawsze jest też możliwa odpowiedź na pytanie, czy nowe propozycje modyfikują, czy już rozszerzają pierwotne żądania. Dlatego wydaje się, że pod pewnymi warunkami strona związkowa może modyfikować pierwotne wystąpienie (w tym np. przedstawiać postulaty alternatywne), w wyjątkowych przypadkach nawet je rozszerzając. Nie oznacza to jednak całkowitej dowolności, gdyż stanowisko strony związkowej musi być oceniane przez pryzmat zasady dobrej wiary w rokowaniach zbiorowych. Wynika stąd w szczególności niedopuszczalność formułowania postulatów, które stanowiłyby proste rozszerzenie pierwotnych żądań, stanowiąc przejaw nielojalności strony związkowej wobec pracodawcy.” (Ł. Pisarczyk [w:] K. W. Baran (red.), System …, rozdział 12.2.2.4., s. 602-603). Do wypowiedzi tej aprobująco nawiązał A. Tomanek, przywołując także stanowisko W. Masewicza, i stwierdzając, że „do zasady identyczności żądań należy podejść jednak z pewną dozą elastyczności, mając na względzie, że spór zbiorowy jest zjawiskiem społecznym, cechującym się znacznym ładunkiem autonomicznego dynamizmu. Punktem odniesienia jest zatem tożsamość przedmiotu zasadniczych żądań strony związkowej. Dopuszczalne wydaje się sformułowanie wniosków mających charakter alternatywny lub subsydiarny wobec postulatów przedstawionych w zgłoszeniu sporu. Takie wnioski mogą być częścią składową większego pakietu, w ramach którego związki akceptują jednocześnie pewne sugestie strony pracodawczej. Konieczne jest ponadto uwzględnienie czynników i zdarzeń rzutujących na kształt sporu w czasie jego trwania, na przykład w związku ze zmianą uwarunkowań ekonomicznych, które wpływały na pierwotny sposób sformułowania stanowiska strony związkowej. Dla rozstrzygnięcia wątpliwości co do wpływu modyfikacji żądań na ciągłość procedury spornej istotne jest również to, czy postępowanie strony związkowej cechuje się dobrą wiarą. Należy odróżnić zmianę żądań podyktowaną wymogami dobrej wiary od praktyk nielojalnych ukierunkowanych na wprowadzenie partnera w błąd.” (tak A. Tomanek [w:] K. W. Baran (red.), Komentarz …, komentarz do art. 7 pkt 6, s. 420-421, por. także J. Stelina [w:] K. W. Baran (red.), System …, rozdział 12.1.4.2., s. 562).

Wyrok SN z dnia 16 marca 2022 r., II PSKP 47/21

Standard: 81921 (pełna treść orzeczenia)