Adekwatny związek przyczynowy w odpowiedzialności władzy publicznej za szkody

W razie wydania wadliwej z przyczyn formalnych decyzji na ocenę wpływu takiego zdarzenia sprawczego na powstanie stanu odpowiedzialności może mieć okoliczność, iż spełnione były przesłanki jej wydania o charakterze materialnoprawnym. Jednakże o wystąpieniu wówczas normalnego związku przyczynowego rozstrzyga ocena łącznie dwóch okoliczności: 1) wydanie zgodnej z prawem decyzji o takiej samej treści jak decyzja dotknięta wadami natury formalnej oraz 2) możliwość przyjęcia z dużym prawdopodobieństwem, że decyzja taka zapadłaby w postępowaniu, w którym była wydana decyzja obarczona wadami formalnymi, gdyby owe wady nie wystąpiły. Nie chodzi natomiast jedynie o nieuchronność wydania takiej samej decyzji jak decyzja formalnie wadliwa, względnie innej decyzji wywołującej także szkodę w przyszłości (zob. wyrok SN z dnia 25 maja 2017 r., II CSK 584/16).

Stan rzeczy, będący tzw. rezerwową przyczyną powstania szkody, bierze się więc pod uwagę dopiero przy ocenie przesłanki wystąpienia szkody, a nie normalnego związku przyczynowego, co umożliwia w powyższych wypadkach uwzględnienie indywidualnych okoliczności sprawy.

Legalne alternatywnie zachowanie sprawcy występuje wówczas, gdy zostanie wykazane ale w sposób dostatecznie pewny, że w wypadku niedopuszczenia się naruszeń ważących na braku zgodności z prawem pierwotnej decyzji, zostałaby wydana inna, ale na tej samej podstawie prawnej i o tej samej treści (por. uz. wyroków SN: z dnia 14 marca 2014 r., III CSK 152/13; z dnia 22 stycznia 2013 r., I CSK 404/11; z dnia 4 marca 2010 r., I CK 380/09).

W piśmiennictwie podkreślono nawet, że lokalizacja legalnych zachowań alternatywnych w obszarze bezprawności względnej (relewancja naruszenia prawa formalnego w kontekście wyrządzonej szkody) wyłącza dopuszczalność powołania się przez Skarb Państwa na możliwość hipotetycznego wyrządzenia takiego samego uszczerbku decyzją wydaną zgodnie z prawem.

Wyrok SN z dnia 15 lutego 2018 r., IV CSK 95/17

Standard: 62233 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedzialność deliktowa Skarbu Państwa, oparta na art. 417 k.c. i art. 417[1] k.c., powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie jej trzy ustawowe przesłanki: bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą.

Nie ulega wątpliwości, że kolejność badania przez sąd powyższych przesłanek nie może być dowolna. W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie działania (zaniechania), z którego, jak twierdzi poszkodowany, wynikła szkoda oraz dokonanie oceny jego bezprawności, następnie ustalenie czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju i dopiero po stwierdzeniu, że obie te przesłanki zachodzą, możliwe jest zbadanie istnienia między nimi normalnego związku przyczynowego (porównaj wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2001 r. I PKN 361/00).

Związek przyczynowy jest bowiem związkiem między określonymi zdarzeniami, a zatem badanie jego istnienia jest możliwe tylko wówczas, gdy stwierdzi się wystąpienie tych zdarzeń. Kreując odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu czynu niedozwolonego ustawodawca normatywnie określił między jakimi zdarzeniami ma zachodzić normalny związek przyczynowy, by odpowiedzialność ta powstała. Jak wskazano wyżej są to: bezprawne, a więc sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego działanie (zaniechanie) sprawcy oraz szkoda, w rozumieniu określonym w art. 361 § 2 k.c. Związek przyczynowy jaki ma wystąpić między tymi zdarzeniami jest także związkiem normatywnym, a nie zwykłym związkiem przyczynowo - skutkowym. Ma to być bowiem wskazany w art. 361 § 1 k.c. normalny (adekwatny) związek, występujący wówczas, gdy w łańcuchu kolejnych przyczyn i skutków, mamy do czynienia z przyczynami, które zazwyczaj (normalnie) wywołują dane skutki. Badaniu podlega więc, czy taki normalny związek przyczynowy zachodzi między ustalonym bezprawnym zachowaniem sprawcy a wyrządzoną szkodą. Nie jest zatem możliwe określenie, czy związek taki występuje, bez uprzedniego ustalenia czy doszło do określonego, bezprawnego działania oraz czy wyrządzona została szkoda.

Wyrok SN z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 648/11

Standard: 16991 (pełna treść orzeczenia)