Wyłączenie rozporządzenia nr 1215/2012 do stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa (art. 1 ust. 2 lit. a rozp. 1215/2012)
Zakres zastosowania rozporządzenia nr 1215/2012 (art. 1) Małżeńskie stosunki majątkowe Jurysdykcja w sprawach małżeńskich (art. 1103[1] k.p.c.)
Artykuł 1 ust. 2 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że spór taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym – dotyczący rozliczenia, w następstwie orzeczenia rozwodu, rzeczy ruchomej nabytej w okresie małżeństwa przez małżonków będących obywatelami danego państwa członkowskiego, lecz mających miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim – nie jest objęty zakresem stosowania tego rozporządzenia, lecz jest objęty zakresem stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, a w konsekwencji zakresem wyłączeń wskazanych we wspomnianym art. 1 ust. 2 lit. a).
Co się tyczy zakresu stosowania rozporządzenia nr 1215/2012, należy stwierdzić, że jego art. 1 ust. 2 lit. a) odpowiada art. 1 akapit drugi pkt 1 konwencji brukselskiej i że te dwa postanowienia mają analogiczne brzmienie.
W konsekwencji należy odnieść się do orzecznictwa Trybunału dotyczącego art. 1 akapit drugi pkt 1 konwencji brukselskiej, a w szczególności do wyroku z dnia 27 marca 1979 r., de Cavel (143/78).
W wyroku tym Trybunał rozpatrzył, czy w ramach postępowania rozwodowego spór dotyczący środka zabezpieczającego ustanowionego na rzeczach jest objęty konwencją brukselską, ze względu na majątkowy charakter rozpatrywanego środka.
Trybunał wskazał, że ze względu na szczególny charakter niektórych kwestii – w tym stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, testamentów i spadków – spory dotyczące tych kwestii zostały wyłączone z zakresu stosowania konwencji brukselskiej (wyrok z dnia 27 marca 1979 r., de Cavel, 143/78).
Trybunał orzekł, że wskazane w art. 1 akapit drugi pkt 1 konwencji brukselskiej pojęcie „stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa” obejmuje nie tylko przewidziane w niektórych prawodawstwach krajowych ustroje majątkowe związane szczególnie i wyłącznie z małżeństwem, lecz także wszelkie stosunki majątkowe wynikające bezpośrednio z więzi małżeńskiej lub z rozwiązania tej więzi (wyrok z dnia 27 marca 1979 r., de Cavel, 143/78).
Trybunał stwierdził, że w ramach postępowania rozwodowego spory odnoszące się do rzeczy małżonków mogą, w danym wypadku, dotyczyć lub być ściśle związane z: pierwszą kategorią – kwestiami odnoszącymi się do stanu cywilnego; drugą kategorią – kwestiami odnoszącymi się do prawnych stosunków majątkowych między małżonkami wynikających bezpośrednio z więzi małżeńskiej lub z rozwiązania tej więzi; trzecią kategorią – kwestiami odnoszącymi się do prawnych stosunków majątkowych między nimi, lecz bez związku z małżeństwem, a także że wyłącznie spory dotyczące tej ostatniej kategorii są objęte zakresem stosowania konwencji brukselskiej, podczas gdy spory dotyczące dwóch pierwszych kategorii powinny być wyłączone z zakresu stosowania tej konwencji (wyrok z dnia 27 marca 1979 r., de Cavel, 143/78
Wyrok TSUE z dnia 14 czerwca 2017 r., C-67/17
Standard: 81672 (pełna treść orzeczenia)
Stosownie do art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001, rozporządzenie to nie ma zastosowania do orzeczeń sądowych zapadłych w wyniku rozpoznania roszczeń byłych małżonków wynikających z umowy regulującej między nimi zasady spłaty po rozwodzie długów zaciągniętych w czasie trwania małżeństwa. Orzeczenia takie należy bowiem uznać za podjęte w sprawach ze stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu.
Rozporządzenie nie definiuje spraw ze „stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa”. Nie czyni tego również konwencja brukselska ani konwencja lugańska, które zawierają taką samą lub bardzo zbliżoną regulację. Na tle konwencji brukselskiej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz doktrynie międzynarodowej wskazano, że użyte w konwencji pojęcia powinny być interpretowane w sposób swoisty i autonomiczny. Europejski Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniach z dnia 14 października 1976 r. (RS 29/76), z dnia 22 lutego 1979 r. (RS 133/78) oraz z dnia 16 grudnia 1980 r. (RS 814/79) stwierdził, że prawo żadnego z państw uczestniczących w konwencji nie jest właściwe dla wykładni pojęcia „sprawy cywilne i handlowe” użytego w art. 1 konwencji (także w rozporządzeniu), które należy traktować autonomicznie i przy jego wykładni brać pod uwagę określone cele konwencji, jej systematykę oraz ogólne i powszechne zasady prawa wynikające z całości krajowych systemów prawnych (komentarz do art. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, LEX/El 2004). Zgodnie z powszechnym stanowiskiem doktryny takie same zasady należy stosować przy wykładni pojęcia spraw „ze stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa” użytego w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia, co oznacza konieczność dokonania jego wykładni w sposób samoistny i autonomiczny na gruncie przepisów rozporządzenia, bez odwoływania się do wykładni tych pojęć przyjętej na tle ustaw krajowych.
W dotychczasowym orzecznictwie zarówno Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jak Sądów Najwyższych poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej przyjmowano szeroką interpretację tego sformułowania, wyłączającą stosowanie rozporządzenia (konwencji brukselskiej i lugańskiej) we wszystkich sytuacjach, gdy wyrok sądu dotyczył małżonków lub byłych małżonków i oparty był na z szeroko rozumianych stosunkach majątkowych małżeńskich wynikających z samego małżeństwa lub rozwodu. Przykładem takiej wykładni jest orzeczenie ETS z dnia 27 lutego 1979 r. (RS 143/78) wydane w sprawie Jacques de Cavel przeciwko Louise de Cavel (Zb. Orz. 1979, s. 1055), w którym Trybunał stwierdził, że pojęcie spraw „ze stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa” obejmuje nie tylko stosunki majątkowe przewidziane w niektórych systemach prawnych specjalnie i wyłącznie dla stosunku prawnego małżeństwa, ale również wszystkie stosunki prawnomajątkowe, wynikające bezpośrednio z małżeństwa lub jego rozwiązania. W wyroku z dnia 31 marca 1980 r. (RS. 25/81) ETS wyłączył stosowanie konwencji brukselskiej w sporze dotyczącym zarządzania przez męża prywatnym majątkiem żony (komentarz do art. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, LEX/El 2004), a w wyroku z dnia 27 lutego 1997 r. (RS. 220/95 sprawa A. van den Boogard przeciwko P. Lumen) stwierdził, że jeżeli celem zasądzenia świadczenia w wyroku rozwodowym jest podział majątku między małżonkami, wówczas konwencja brukselska nie ma zastosowania, natomiast jeżeli zasądzenie świadczenia nastąpiło w celach alimentacyjnych, stwierdzenie wykonalności następuje w trybie tej konwencji (Zb. Orz. 1997 r., s. I - 1147).
Taką samą, szeroką wykładnię pojęcia spraw ze „stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa” przyjmują też sądy krajowe, czego przykładem jest orzeczenie austriackiego Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 r. 2 Ob. 288/99p stwierdzające, że konwencja lugańska nie ma zastosowania w sprawie, w której powód - były mąż dochodził od pozwanej- byłej żony roszczeń regresowych z tytułu niewykonania ugody rozwodowej, w której małżonkowie uzgodnili, że pozwana będzie głównym dłużnikiem, a powód gwarantem zaciągniętego przez małżonków kredytu bankowego. Pozwana nie wywiązała się z zobowiązania przyjętego w tej ugodzie, powód musiał spłacić kredyt i wystąpił przeciwko pozwanej z roszczeniem regresowym, które sąd uwzględnił. We wskazanym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że sprawa ta jest sprawą „ze stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa”, bowiem pojęcie to nie odnosi się tylko do ustrojów majątkowych małżeńskich przewidzianych w systemach prawa krajowego lecz obejmuje wszelkie stosunki majątkowe wynikające bezpośrednio z małżeństwa lub jego rozwiązania (Trzecie sprawozdanie na temat krajowego prawa precedensowego dotyczącego konwencji z Lugano- Komentarz do art. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001, LEX/El 2004 r.).
Także francuski Sąd Kasacyjny w orzeczeniu z dnia 8 czerwca 2004 r. (Lacombe v. Bourotte 2005 I.L.Pr 9) dokonał szerokiej wykładni omawianego pojęcia uznając, że przepisy rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 nie mają zastosowania do roszczeń wynikających z umowy regulującej warunki separacji małżonków, na podstawie której miało dojść do przeniesienia na rzecz jednego z małżonków części udziałów w spółce prowadzonej wspólnie przez małżonków.
Stanowisko opowiadające się za autonomicznym i szerokim rozumieniem pojęcia „stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa” użytego w art. 1 ust. 2 rozporządzenia Rady(WE) Nr 44/2001 dominuje także w literaturze europejskiej, w której przyjmuje się, że między innymi wszelkie porozumienia prawnomajątkowe zawierane przez małżonków z okazji rozwodu zawsze tworzą „stosunki majątkowe wynikające z małżeństwa”, a zatem do spraw, w których orzeczenie sądu zapadło w uwzględnieniu roszczeń wynikających z takich porozumień, przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania.
Stanowisko to należy podzielić. Rozporządzenie, podobnie jak konwencje brukselska i lugańska, dotyczy jurysdykcji, uznawania i wykonywania tylko orzeczeń sądowych wydanych w sprawach cywilnych i handlowych, co wprost wynika z jego tytułu oraz art. 1 ust. 1. Choć sprawy wynikające ze stosunków majątkowych małżeńskich należą do szeroko rozumianych spraw cywilnych, jednak ich charakter jest zdominowany przez element małżeński i rodzinny, a więc prywatny i osobisty. Często stosunki takie oddziałują tylko na sytuację majątkową między małżonkami lub byłymi małżonkami i nie mają wpływu na stosunki majątkowe osób trzecich. Celem rozporządzenia jest ujednolicenie i ułatwienie wykonania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, a jego preambuła wskazuje, że chodzi w istocie o ułatwienie swobody działalności ludzkiej o charakterze majątkowym podejmowanej na gruncie gospodarczym, zawodowym i handlowym. Szczególne regulacje zawarte w rozporządzeniu uzasadnione są charakterem spraw, w jakich mają być stosowane: spraw handlowych, gospodarczych, majątkowych wynikających ze stosunków cywilnych do jakich dochodzi z reguły między nie związanymi ze sobą więzami osobistymi podmiotami prawa cywilnego i handlowego. Regulacje takie natomiast mogą nie być nie tylko konieczne, lecz także odpowiednie dla rozwiązywania problemów wykonania orzeczeń sądowych w sprawach majątkowych małżeńskich, gdzie dominuje element stosunków osobistych między małżonkami lub byłymi małżonkami, a orzeczenie z reguły oddziałuje tylko na sferę ich praw majątkowych.
Postanowienie SN z dnia 9 kwietnia 2008 r., V CSK 419/07
Standard: 81701 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 81708