Właściwość miejscowa w sprawie o ubezwłasnowolnienie (art. 544 k.p.c.)

Zgodnie z art. 544 § 2 k.p.c., w sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego podstawa prawna dotycząca wyznaczenia sądu właściwego w razie braku przesłanki z art. 544 § 2 k.p.c. nie była rozstrzygana jednolicie (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 13 listopada 1997 r., I CO 30/97; z 30 października 2020 r., V CO 190/20; por. jednak postanowienie Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 2015 r., III CO 45/15). Wskazywano, że w wyjątkowych przypadkach może być uzasadnione odstąpienie od reguły wskazanej w art. 508 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, Jeżeli właściwość miejscowa nie jest oznaczona w przepisie szczególnym, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jego pobytu. Do postępowania z urzędu właściwy jest sąd miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania. W braku wskazanych wyżej podstaw właściwy będzie sąd dla m.st. Warszawy. Nie można natomiast tracić z pola widzenia faktu, iż zgodnie z § 2 art. 508 k.p.c., w wypadku, gdy sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności albo gdy wymagają tego względy celowości, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd do rozpoznania sprawy w całości lub w części.

Sąd Okręgowy w Gdańsku w rozpoznawanej sprawie powinien zatem co do zasady kierować się regułą kompetencyjną wynikającą z art. 508 k.p.c., a zatem w razie braku podstawy do oznaczenia sądu właściwego na zasadach ogólnych przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, tj. kierując się uregulowaniem zawartym w art. 508 § 1 zd. 3 k.p.c. W sprawie nie wskazano istnienia szczególnych okoliczności, jakie w świetle orzecznictwa uzasadniałyby rozpoznanie wniosku o oznaczenie sądu właściwego na podstawie art. 45 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 16 maja 2023 r., III CO 178/23

Standard: 81620 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z ogólną dyrektywą stosowania przepisów trybu postępowania nieprocesowego, należy ustalić, czy kwestia właściwości miejscowej jest uregulowana w przepisach ogólnych, obejmujących w tym wypadku sprawy z zakresu prawa osobowego, a następnie w przepisach ogólnych postępowania nieprocesowego. W kategorii spraw z zakresu prawa osobowego nie wyodrębniono części ogólnej. Wobec tego należy sięgnąć do przepisów ogólnych postępowania nieprocesowego. Właściwość miejscową reguluje tam art. 508 k.p.c.

W myśl art. 508 § 1 k.p.c. jeżeli właściwość miejscowa nie jest oznaczona w przepisie szczególnym, wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jego pobytu. Do postępowania z urzędu właściwy jest sąd miejsca, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące podstawą wszczęcia postępowania. W braku wskazanych wyżej podstaw właściwy będzie sąd dla W.

Przepisy art. 544 § 2 k.p.c. i art. 508 § 1 k.p.c. należy wykładać łącznie. Podstawowa regulacja art. 508 § 1 k.p.c. jest wyłączona wówczas, gdy istnieje przepis szczególny określający właściwość miejscową. W tym wypadku jest to art. 544 § 2 k.p.c. Jednakże ostatnie zdanie art. 508 § 1 k.p.c. obejmuje swoim zakresem, całość uregulowania wskazanego powyżej, a więc zarówno właściwość miejscową określoną w przepisie szczególnym, jak i właściwość określoną w art. 508 § 1 k.p.c., w przypadku braku normy szczególnej.

Słusznie również wywodzi się w literaturze przedmiotu i judykaturze, że art. 45 k.p.c. nie ma w zasadzie zastosowania w postępowaniu nieprocesowym, ponieważ w razie niemożności określenia sądu właściwego przewidziana jest właściwość sądu dla W. (por. art. 508 § 1 i art. 569 k.p.c.; a także orzeczenie Sądu Najwyższego z 20 września 1958 r., 4 CO 21/58 oraz postanowienie SN z 11 sierpnia 2015 r., III CO 45/15). Podkreśla się jednocześnie, że w wypadkach krańcowych niewykluczone jest zastosowanie art. 45 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 30 października 2020 r., V CO 190/20

Standard: 81625 (pełna treść orzeczenia)