Odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zobowiązania małżonka zaciągnięte bez zgody drugiego małżonka

Art. 41 k.r.o. nie obejmuje sytuacji w których dłużnikami są oboje małżonkowie, a zobowiązanie dotyczy ich wspólnego mienia (art. 370 k.c.), oraz gdy zostało ono zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspakajania zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 § 1 k.r.o).

Uchwała SN z dnia 16 grudnia 2019 r., III CZP 7/19

Standard: 45658 (pełna treść orzeczenia)

Małżonek dłużnika osobistego jest - na podstawie art. 41 k.r.o. - dłużnikiem ponoszącym wobec wierzyciela odpowiedzialność ograniczoną do składników majątku wspólnego małżonków.

Artykuł 41 § 1 k.r.o. wyznacza skutki zaciągnięcia zobowiązania przez jednego małżonka za zgodą drugiego. Stroną zawierającą umowę z wierzycielem jest wówczas małżonek - dłużnik. Wierzyciel może jednak żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków. Zgoda, o której mowa w omawianym przepisie, nie wpływa na ważność czynności, z której wynika zaciągnięte zobowiązanie (jak to ma miejsce w wypadku zgody małżonka, o której mowa w art. 37 § 1 k.r.o.), może więc zostać udzielona bez zachowania wymagań przewidzianych w art. 63 § 2 k.c.

Udzielając zgody małżonek dłużnika nie staje się stroną umowy, której zawarcie zaakceptował, uruchamia jednak ustawowy mechanizm, przewidziany w art. 41 § 1 k.r.o., który zwiększa szanse wierzyciela na zaspokojenie jego roszczeń wynikających z zawartej umowy, gdyż - w razie gdyby nie doszło do jej prawidłowego wykonania - umożliwia mu sięgnięcie do całego majątku wspólnego małżonków. Nieuzyskanie zgody małżonka dłużnika na zaciągnięcie zobowiązania nie zamyka wprawdzie wierzycielowi całkowicie dostępu do majątku wspólnego, znacznie jednak ogranicza jego zakres - tylko do składników wymienionych w art. 41 § 2 k.r.o.

Skutkiem zaaprobowania przez małżonka dłużnika dokonanej przez dłużnika zobowiązującej czynności prawnej jest zwiększenie zakresu obowiązków ciążących na dłużniku i na jego małżonku. Oboje małżonkowie nie mogą od tej pory skutecznie sprzeciwić się skierowaniu przez wierzyciela egzekucji do niewymienionej w art. 41 § 2 k.r.o. części ich majątku wspólnego. W ten sposób małżonek dłużnika nie jest więc wprawdzie zobowiązany do spełnienia świadczenia wynikającego z umowy zawartej z wierzycielem przez dłużnika i w tym sensie nie jest dłużnikiem z łączącej ich umowy. Ciąży na nim jednak własne zobowiązanie, wynikające z art. 41 § 1 k.r.o., mające za przedmiot ścierpienie rozszerzonej egzekucji z majątku wspólnego. Znoszenie jakiegoś stanu (pati) jest jednym tradycyjnie rozróżnianych rodzajów świadczenia polegającego na zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.). W tym więc sensie obowiązek znoszenia ewentualnej egzekucji stanowi własny obowiązek (dług) małżonka dłużnika, którego materialnoprawną podstawą jest art. 41 § 1 k.r.o. Rozmiar tego długu (zakres w jakim małżonek dłużnika musi ścierpieć egzekucję) jest identyczny z wielkością egzekwowanego długu dłużnika.

W uproszczeniu można więc powiedzieć, że - jakkolwiek na innej podstawie prawnej - małżonek dłużnika, który wraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, z którego dług ten wynika, ponosi w granicach majątku wspólnego odpowiedzialność za jego zaspokojenie w drodze egzekucji.

Skorzystanie przez wierzyciela z przyznanego mu uprawnienia do zaspokojenia się z majątku wspólnego wymaga jednak uzyskania przez niego tytułu umożliwiającego prowadzenie egzekucji z tego majątku, której znoszenie stanowi świadczenie małżonka dłużnika. Tytuł wykonawczy wydany przeciwko dłużnikowi umożliwia egzekucję zasadniczo w zakresie przewidzianym w art. 42 § 2 k.r.o., co wynika z art. 776[1] § 1 k.p.c. (por. jednak art. 891[2] § 1, art. 910[3] i art. 923[1] k.p.c.). Aby możliwe było sięgnięcie do pozostałych składników majątku wspólnego niezbędne jest uzyskanie przez wierzyciela tytułu przeciwko obojgu małżonkom, co jest możliwe na dwóch drogach:

- wytoczenia powództwa przeciwko obojgu małżonkom (razem lub osobno), z tym, że w stosunku do małżonka dłużnika, który nie jest dłużnikiem w zakresie obowiązku spełnienia świadczenia z umowy, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku wspólnego. Podstawą materialnoprawną powództwa jest w tym wypadku art. 41 § 1 k.p.c. w zw. z art. 319 k.p.c.; jest to jedyna dostępna droga, gdy wierzyciel nie dysponuje dowodem z dokumentu wykazującym udzielenie przez małżonka dłużnika zgody na zaciągniecie zobowiązania przez dłużnika;

- wytoczenia powództwa tylko przeciwko dłużnikowi, a po uzyskaniu przeciwko niemu tytułu wykonawczego, skorzystanie z uproszczonego postępowania o nadanie klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika - wymagające od wierzyciela przedstawienia dokumentu dowodzącego udzielenia przez małżonka dłużnika zgody na zaciągnięcie zobowiązania.

Uchwała SN z dnia 8 listopada 2019 r.​, III CZP 36/19

Standard: 32518 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy