Jurysdykcja wyłączna w sprawie o ustalenie istniejącego w przeszłości stosunku własności nieruchomości pozostawionej poza obecnymi granicami państwa polskiego w związku z II wojną światową

W stosunkach między Polską a Ukrainą obowiązuje umowa z dnia 24 maja 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych (Dz.U. z 1994 r., Nr 96, poz. 465). Zgodnie z art. 32 tej umowy do stosunków prawnych dotyczących nieruchomości właściwe są prawo i organy tej umawiającej się strony, na której terytorium nieruchomość jest położona. Przytoczony przepis rozstrzyga więc, że w sprawie o ustalenie istnienia (także w przeszłości) prawa własności nieruchomości położonej na Ukrainie jurysdykcję krajową posiadają sądy ukraińskie. Umowa nie zawiera równocześnie normy prawnej, która w sprawach dotyczących nieruchomości przyznawałaby jurysdykcję przemienną sądom polskim. Na tej podstawie uznać należy, że w przedmiotowej sprawie – przy założeniu położenia nieruchomości na Ukrainie – sądom polskim nie przysługuje jurysdykcja krajowa. Bez znaczenia dla omawianej kwestii jest przy tym fakt, że w chwili w której miało istnieć będące przedmiotem ustalenia prawo własności, przedmiotowa nieruchomość była położona w Polsce. Jeżeli bowiem nic nie wynika z normy jurysdykcyjnej, to okoliczności istotne dla oceny jurysdykcji krajowej ustala się według stanu z chwili wszczęcia postępowania (art. 1097 k.p.c.).

Analogicznie rozstrzygają kwestię jurysdykcji krajowej, odnośnie do stosunków prawnych dotyczących nieruchomości, umowy zawarte między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Litewską i Białoruską. Umowa z Republiką Litewską z dnia 26 stycznia 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych (Dz.U. z 1994 r., Nr 35, poz. 130 ze zm.), jak i z Białorusią z dnia 26 października 1994 r. (Dz.U. z 1995 r., Nr 128, poz. 619) zawierają jednobrzmiące artykuły 36, które stanowią, że do stosunków tych właściwe są prawo i organy wymiaru sprawiedliwości tej umawiającej strony, na której terytorium nieruchomość jest położona. Umowa nie przyznaje sądom polskim, w sprawach dotyczących nieruchomości jurysdykcji przemiennej. Dla oceny omawianej kwestii nie będą natomiast miarodajne przepisy Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Zgodnie z art. 66 ust. 1 Rozporządzenie stosuje się tylko do takich powództw, które zostały wytoczone po jego wejściu w życie. Rozporządzenie weszło w życie w dniu 1 marca 2002 r., jednak jest to data właściwa tylko dla stosunków między „starymi” państwami członkowskimi. W stosunku do Polski, która przystąpiła do UE w dniu 1 maja 2004 r., przy braku w traktacie akcesyjnym przepisów intertemporalnych, uznać trzeba, że reguła określona w art. 66 ust. 1 Rozporządzenia ulega modyfikacji, przez przyjęcie, że rozporządzenie stosuje się do powództw wytoczonych po tej dacie. Jednakże zgodnie z art. 22 pkt 1 tego rozporządzenia w sprawach, w których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach, wyłączną jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona.

Z żadnej z umów międzynarodowych, których zastosowanie w niniejszej sprawie można rozważać, nie wynika jurysdykcja sądów polskich.

Postanowienie SN z dnia 10 sierpnia 2007 r., II CSK 169/07

Standard: 81340 (pełna treść orzeczenia)

W stosunkach między Polską a Białorusią obowiązuje umowa z dnia 26 października 1994 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 128, poz. 619). Zgodnie z art. 36 tej umowy do stosunków prawnych dotyczących nieruchomości właściwe są prawo i organy tej umawiającej się strony, na której terytorium nieruchomość jest położona. Przytoczony przepis rozstrzyga więc, że w sprawie o ustalenie istnienia (także w przeszłości) prawa własności nieruchomości położonej na Białorusi, jurysdykcję krajową posiadają sądy białoruskie. Umowa nie zawiera równocześnie normy prawnej, która w sprawach dotyczących nieruchomości przyznawałaby jurysdykcję przemienną sądom polskim. Na tej podstawie uznać należy, że w przedmiotowej sprawie - przy założeniu położenia nieruchomości na Białorusi -sądom polskim nie przysługuje jurysdykcja krajowa. Bez znaczenia dla omawianej kwestii jest przy tym fakt, że w chwili w której miało istnieć będące przedmiotem ustalenia prawo własności, przedmiotowa nieruchomość była położona w Polsce. Jeżeli bowiem nic nie wynika z normy jurysdykcyjnej, to okoliczności istotne dla oceny jurysdykcji krajowej ustala się według stanu z chwili wszczęcia postępowania (art. 1097 k.p.c.).

Analogicznie rozstrzyga kwestię jurysdykcji krajowej, odnośnie do stosunków prawnych dotyczących nieruchomości, umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską z dnia 26 stycznia 1993 r. o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 35, poz. 130 ze zm.), której art. 36 stanowi, że do stosunków tych właściwe są prawo i organy wymiaru sprawiedliwości tej umawiającej się strony, na której terytorium nieruchomość jest położona. Umowa nie przyznaje sądom polskim, w sprawach dotyczących nieruchomości jurysdykcji przemiennej. Dla oceny omawianej kwestii nie będą natomiast miarodajne przepisy Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Zgodnie z art. 66 ust. 1 Rozporządzenie stosuje się tylko do takich powództw, które zostały wytoczone po jego wejściu w życie. Rozporządzenie weszło w życie w dniu 1 marca 2002 r., jednak jest to data właściwa tylko dla stosunków między „starymi” państwami członkowskimi. W stosunku do Polski, która przystąpiła do UE w dniu 1 maja 2004 r., przy braku w traktacie akcesyjnym przepisów intertempolaranych, uznać trzeba, że reguła określona w art. 66 ust. 1 Rozporządzenia ulega modyfikacji, przez przyjęcie, że rozporządzenie stosuje się do powództw wytoczonych po tej dacie. W sprawie niniejszej, wszczętej przed 1 maja 2004 r. przepisy jurysdykcyjne Rozporządzenia nie znajdują więc zastosowania. W tej sytuacji ubocznie jedynie pozostaje zauważyć, że zgodnie z art. 22 pkt 1 Rozporządzenia w sprawach, w których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach, wyłączną jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona.

Z żadnej z umów międzynarodowych, których zastosowanie w niniejszej sprawie można rozważać, nie wynika jurysdykcja sądów polskich. Nie można wykluczyć, w wypadku gdyby okazało się, że uzyskanie orzeczenia za granicą jest niemożliwe albo nie można rozsądnie wymagać wszczęcia postępowania za granicą, możliwości dopuszczenia ustalenia właściwości sądów polskich ze względu na konieczność. Z oczywistych względów ewentualność ta nie może być brana pod uwagę w stosunkach z państwami członkowskimi Unii Europejskiej (Litwa).

Postanowienie SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CZP 72/04

Standard: 81341 (pełna treść orzeczenia)