Skład sądu rozpoznającego apelacje od 28 września 2023 r.

Rozpoznanie apelacji w sprawie o dział spadku, w okolicznościach przewidzianych w art. 367[1] § 1 pkt 1 i 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. – w okresie, w którym przewidziany był dla takich spraw skład trzech sędziów – w składzie jednego sędziego, prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Stwierdzenie takiego uchybienia na mocy art. 386 § 2 w zw. z art 398[21] i art. 13 § 2 k.p.c. obliguje Sąd Najwyższy do uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Od 3 lipca 2021 r. odstępstwo od zasady kolegialnego orzekania w postępowaniu apelacyjnym zostało wprowadzone na podstawie art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, który przewidywał, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich sprawy rozpoznawane na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego. Prezes sądu mógł jednak zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uznał to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Następnie ustawą z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (dalej: „ustawa nowelizująca”; art. 1 pkt 16 tej ustawy) – powołany w zarzucie skargi kasacyjnej art. 3671 § 1 został wprowadzony do Kodeksu postępowania cywilnego. W wyniku nowelizacji obowiązującej od 28 września 2023 r. regułą stało się rozpoznawanie spraw w postępowaniu apelacyjnym przez sąd w składzie jednego sędziego. Równocześnie w art. 3671 § 1 k.p.c. ustawodawca przewidział wyjątki od tej reguły, określając pewne kategorie spraw, w których sąd odwoławczy orzeka w składzie trzech sędziów. Sąd drugiej instancji jest zobligowany rozpoznać sprawę w składzie trzech sędziów w sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych, rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo oraz rozpoznawanych w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów na podstawie zarządzenia prezesa sądu.

W przepisach regulujących postępowanie o dział spadku, w przepisach wspólnych regulujących postępowanie w sprawach spadkowych rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym ani w przepisach ogólnych postępowania nieprocesowego ustawodawca nie przewidział regulacji szczególnych w zakresie składu sądu rozpoznającego apelację od postanowienia co do istoty sprawy wydanego w postępowaniu nieprocesowym w sprawie o dział spadku. Oznacza to, że art. 3671 § 1 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie w sprawach podlegających rozpoznaniu w trybie nieprocesowym (po myśli art. 13 § 2 k.p.c.). Odpowiednie zastosowanie w tym przypadku oznacza zastosowanie analizowanego przepisu wprost.

Postanowienie SN z dnia 5 lutego 2025 r., II CSKP 879/24

Standard: 88439 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 367[1] § 1 k.p.c., który został dodany do k.p.c. z dniem 28 września 2023 r. (art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw). Ustawodawca, wprowadzając to unormowanie, uchylił jednocześnie art. 367 § 3 k.p.c., który przewidywał, że w postępowaniu apelacyjnym sąd rozpoznaje sprawę w składzie trzech sędziów. Obecnie reguła ta została odwrócona, gdyż zgodnie z art. 367[1] § 1 in principio k.p.c., zasadą jest rozpoznawanie spraw przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego. Od zasady tej przewidziano wyjątki.

Należy zauważyć, że uchwała SN z 26 kwietnia 2023 r. III PZP 6/22, w której stwierdzono, że kolegialność postępowania przed sądem drugiej instancji składa się na prawo do sądu określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, które może zostać skutecznie ograniczone w granicach art. 31 ust. 3 Konstytucji RP., dotyczyła stricte art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.). Wskazany przepis stanowił wyjątek od istniejącej wówczas reguły kolegialnego rozpoznawania apelacji. Niewątpliwie podjęcie rzeczonej uchwały miało istotny wpływ na wprowadzenie mającego zastosowanie w sprawie art. 3671 k.p.c. (został dodany ustawą z dnia 7 lipca 2023 r., Dz.U. z 2023 r., poz. 1860, która weszła w życie 28 września 2023 r.).

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2025 r., III PSK 28/24

Standard: 86100 (pełna treść orzeczenia)