Prawo właściwe dla ustalenia miejsca zamieszkania (art. 62 rozp. nr 1215/2012)

Pojęcie „miejsca zamieszkania” ma zasadnicze znaczenie dla systematyki rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ stanowi ono ogólny łącznik pozwalający na ustalenie jurysdykcji międzynarodowej zgodnie z art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia, który odnosi się do miejsca zamieszkania pozwanego, niezależnie od jego obywatelstwa (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Corman-Collins, C‑9/12).

Podobnie jak Konwencja z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych oraz rozporządzenie nr 44/2001, rozporządzenie nr 1215/2012 nie zawiera definicji pojęcia „miejsca zamieszkania”. I tak art. 62 ust. 1 tego ostatniego rozporządzenia odsyła, do celów ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego, do prawa krajowego państwa członkowskiego, do którego sądów wniesiono sprawę. Zgodnie z art. 62 ust. 2 tego ostatniego rozporządzenia, jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego.

Państwa członkowskie mają zatem co do zasady kompetencję do ustalenia miejsca zamieszkania osoby fizycznej zgodnie z ich własnym prawem. Jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem stosowanie przepisów krajowych nie może naruszać skuteczności (effet utile) aktu Unii. Jak bowiem Trybunał orzekł w istocie w odniesieniu do rozporządzenia nr 44/2001, a zatem w orzecznictwie, które można zastosować do wykładni rozporządzenia nr 1215/2012, stosowanie przepisów proceduralnych państwa członkowskiego nie może naruszać skuteczności (effet utile) systemu przewidzianego w tym ostatnim rozporządzeniu, podważając zasady w nim ustanowione (zob. podobnie wyrok z dnia 28 kwietnia 2009 r., Apostolides, C‑420/07).

System ustanowiony rozporządzeniem nr 1215/2012 opiera się na decyzji prawodawcy Unii, by jednolite przepisy jurysdykcyjne oprzeć na kryterium miejsca zamieszkania, a nie na kryterium obywatelstwa pozwanego. W konsekwencji, jak podnosi również Komisja w swoich uwagach na piśmie, państwo członkowskie nie może zmienić tego podstawowego wyboru poprzez stosowanie przepisów krajowych, zgodnie z którymi jego obywatele mają obowiązkowe miejsce zamieszkania na jego terytorium.

Wyłącznie do sądu odsyłającego należy ustalenie zakresu pojęcia „miejsca zamieszkania” w prawie krajowym. Jednakże w zakresie, w jakim uregulowanie krajowe w sposób automatyczny wiąże to pojęcie z trwałym, obowiązkowym i niekiedy fikcyjnym adresem zarejestrowanym dla każdego obywatela danego państwa członkowskiego, takie uregulowanie narusza skuteczność (effet utile) rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ prowadzi ono do zastąpienia kryterium „miejsca zamieszkania”, na którym opierają się przepisy jurysdykcyjne ustanowione tym rozporządzeniem, kryterium obywatelstwa.

W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 62 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego uznaje się, iż obywatele państwa członkowskiego zamieszkujący w innym państwie członkowskim mają miejsce zamieszkania pod adresem, który zawsze pozostaje zarejestrowany w pierwszym państwie członkowskim.

Wyrok TSUE z dnia 16 maja 2024 r., C-222/23

Standard: 81109 (pełna treść orzeczenia)

W przeciwieństwie do miejsca zamieszkania osób fizycznych, co do którego art. 62 rozporządzenia Bruksela I bis wyraźnie wskazuje, że należy j ustalić w świetle prawa krajowego sądu, przed którym wytoczono powództwo, ustalenia siedziby spółek i osób prawnych dokonuje się, w braku takiego doprecyzowania, zgodnie z autonomiczną wykładnią prawa Unii.

Z motywu 15 rozporządzenia wynika bowiem, że w odniesieniu do osób prawnych siedziba musi być zdefiniowana w sposób autonomiczny celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych.

Wyrok TSUE z dnia 14 września 2023 r., C-821/21

Standard: 81426 (pełna treść orzeczenia)