Wynagrodzenie pełnomocnika w EPU w sprawie zainicjowanej pozwem na zasadach określonych w art. 505[37] § 2 zd. 1 k.p.c

W sprawie wszczętej powództwem wytoczonym zgodnie ‎z art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. sąd orzeka o kosztach zastępstwa procesowego z uwzględnieniem jednej opłaty, którą określa według stawek za czynności radcy prawnego lub adwokata, właściwych ze względu na wartość i przedmiot sprawy oraz rodzaj postępowania.

Mimo kategorycznego brzmienia art. 505[37] § 2 zdanie drugie k.p.c., mechaniczne stosowanie tego przepisu – przy założeniu, że uwzględnienie kosztów poniesionych przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym miałoby polegać – gdy w postępowaniu tym strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego – na zsumowaniu opłat należnych pełnomocnikowi z tytułu prowadzenia sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym i następującym po nim właściwym postępowaniu, implikuje już prima vista wątpliwości systemowe i aksjologiczne. Odrębną sprawą jest to, że koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym mają być uwzględnione jedynie w razie wytoczenia kolejnego powództwa, co uwarunkowuje ich rozliczenie, niezależnie od sposobu, w jaki powinno to nastąpić, od decyzji powoda. Przepis ten nie zapewnia natomiast drogi do uwzględnienia kosztów poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym przez pozwanego, jeżeli powód – po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego na skutek braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, utraty jego mocy bądź uchylenia nakazu zapłaty w związku z niemożnością jego doręczenia – nie zdecyduje się na ponowne wszczęcie postępowania w tej samej sprawie (por. art. 745 § 2 k.p.c.). To samo dotyczy sytuacji, w której powód wprawdzie wytoczy powództwo ponownie w innym postępowaniu, uczyni to jednak po upływie terminu, o którym mowa w art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. Treść normatywna art. 505[37] § 2 zdanie drugie k.p.c. nie ma bowiem samodzielnego charakteru i stanowi rozwinięcie sytuacji określonej w art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c.

Wskazane mankamenty uzasadniają odwołanie się przy interpretacji rozważanej regulacji do racji celowościowych, za czym – w kontekście kosztów postępowania – przemawia dodatkowo spostrzeżenie, że założeniem zmian dokonanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym ustawą nowelizującą z 2019 r. nie było odziaływanie na ciężar kosztów, którymi może być obciążona strona przegrywająca w związku z faktem, że sprawa najpierw toczyła się w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a po jego umorzeniu powództwo w tej samej sprawie zostało wytoczone ponownie. Ich podłożem była natomiast eliminacja trudności związanych z przekazaniem sprawy z elektronicznego postępowania upominawczego do innego właściwego postępowania po uchyleniu bądź utracie mocy nakazu zapłaty albo w braku podstaw do jego wydania i dostosowywaniem pozwu do wymagań postępowania, w którym sprawa podlegała rozpoznaniu po przejściu przez elektroniczne postępowanie upominawcze (por. druk sejmowy VIII kadencji nr 3137, pkt 37). Zmiana mechanizmu rozliczania kosztów elektronicznego postępowania upominawczego stanowi zatem jedynie uboczny refleks rozważanej nowelizacji.

Wychodząc z tych założeń należało uznać, że w sprawie wszczętej powództwem wytoczonym w warunkach określonych w art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. sąd orzeka o kosztach zastępstwa procesowego z uwzględnieniem jednej opłaty, którą określa według stawek za czynności radcy prawnego lub adwokata, właściwych ze względu wartość i przedmiot sprawy oraz rodzaj postępowania, w którym sprawa się toczy; na żądanie strony sąd może jednak zwiększyć wynagrodzenie należne pełnomocnikowi, uwzględniając jego nakład pracy i czynności dokonane w uprzednio umorzonym elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 109 § 2 k.p.c.).

Przeciwko sumowaniu opłat z tytułu rozpoznania sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym i następującym po nim właściwym postępowaniu przemawia funkcjonalna łączność między tymi postępowaniami, wynikająca z art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. Przepis ten wiąże skutki wytoczenia ponownego powództwa z dniem wniesienia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Mimo że w świetle znowelizowanego stanu prawnego postępowanie następujące po uprzednio wszczętym elektronicznym postępowaniu upominawczym nie stanowi jego dalszego ciągu, związanie skutków ponownie wytoczonego powództwa z datą wszczęcia uprzedniego elektronicznego postępowania upominawczego powoduje, że postępowanie wszczęte ponownym powództwem toczy się w warunkach funkcjonalnej kontynuacji pierwotnie wszczętego postępowania. Uznanie za miarodajną do oceny chwili wystąpienia skutków wytoczenia ponownego powództwa daty wniesienia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym sprawia, że umorzenie elektronicznego postępowania upominawczego nabiera w tej sytuacji swoistego, niestanowczego charakteru i nie przekreśla iunctim między następującymi po sobie postępowaniami.

Przyjęcie, iż w sprawie wszczętej powództwem wytoczonym w warunkach określonych w art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. podstawą ustalenia kosztów zastępstwa procesowego jest stawka minimalna za czynności radcy prawnego lub adwokata, właściwa dla rozpoznawanej sprawy i postępowania, w którym sprawa się toczy, łagodzi nierówność związaną z brakiem ustawowego mechanizmu pozwalającego na zwrot kosztów zastępstwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym pozwanemu, jeżeli powód nie wytoczył ponownie powództwa w terminie określonym w art. 505[37] § 2 zdanie pierwsze k.p.c. Jeśli zaś ponowne powództwo okazało się nieuzasadnione, uwzględnienie ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozwanego na etapie elektronicznego postępowania upominawczego może nastąpić przez zwiększenie wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi procesowemu pozwanego na takich samych zasadach, jak w przypadku pełnomocnika procesowego działającego po stronie powoda (art. 109 § 2 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 13 czerwca 2024 r., III CZP 48/23

Standard: 80981 (pełna treść orzeczenia)

W sprawie zainicjowanej pozwem na zasadach określonych w art. 505[37] § 2 zd. 1 k.p.c. sąd rozstrzygając o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie z art. 505[37] § 2 zd. 2 k.p.c. uwzględnia jedną opłatę za czynności pełnomocnika w wysokości odpowiadającej temu postępowaniu.

Zgodnie z rozporządzeniami Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. ‎1964 z późn. zm) oraz w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz. U. ‎z 2023 r., poz. 1935) stawki minimalne wynagrodzenia w sprawach o zapłatę są uzależnione od wartości przedmiotu sporu (§§ 2 wymienionych rozporządzeń). Opłaty te są jednak obniżone w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu upominawczym, elektronicznym postępowaniu upominawczym, postępowaniu nakazowym oraz europejskim postępowaniu nakazowym. Oba jednak rozporządzenia przewidują, że „w przypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu lub zarzutów opłatę ustala się na zasadach ogólnych” (§ 3). Wniesienie sprzeciwu lub zarzutów od nakazu zapłaty powoduje, że rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów zastępstwa prawnego dokonywane jest przy zastosowaniu § 2 obu rozporządzeń, ‎a nie ich § 3. W wymienionych rozporządzeniach brak jest natomiast wyraźnego przepisu, takiego jak art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, który stanowiłby, że w przypadku określonym w art. 505[37] § 2 k.p.c., wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną w elektronicznym postępowaniu upominawczym podlega zaliczeniu na poczet wynagrodzenia należnego ‎w ponownie wszczętym postępowaniu. Brak jest również w § 3 tych rozporządzeń normy, że także w przypadku barku podstaw do wydania nakazu zapłaty bądź umorzenia elektronicznego postępowania upominawczego koszty zastępstwa procesowego ustalane są na zasadach ogólnych. Pomimo to, zdaniem Sądu Najwyższego, uznać należy, że oba rozporządzenia są oparte na zasadzie kumulacji zakładającej, że jeśli postępowanie po wydaniu nakazu zapłaty ma swój dalszy ciąg (jest kontynuowane), to w miejsce odrębnego uwzględniania stawki minimalnej za elektroniczne postępowanie upominawcze należy ustalić jedną opłatę w zwykłej (wyższej) wysokości. 

Po pierwsze, mimo zmiany technicznoprawnego charakteru e.p.u. ‎w doktrynie wciąż trafnie podkreśla się łączność między e.p.u. a sprawą później zainicjowaną przez powoda w warunkach określonych w art. 505[37] § 2 zdanie 1 k.p.c. Rozpatrując zatem postępowanie zwykłe jako do pewnego stopnia (funkcjonalną) kontynuację postępowania zakończonego przed e-sądem ‎(w związku z utrzymaniem skutków wytoczenia powództwa, o którym mowa w art. 505[37] § 2 k.p.c.) łatwo wyjaśnić, dlaczego sąd nie powinien w razie ponownego wniesienia powództwa zasądzać wynagrodzenia pełnomocnika podwójnie, czyli raz za e.p.u., a drugi raz za postępowanie zwykłe. W przeciwnym razie nie dawałoby się wyjaśnić, dlaczego e.p.u. miałoby być traktowane w tym zakresie odmiennie niż tradycyjne postępowanie upominawcze, nakazowe lub europejskie postępowanie nakazowe. Wszystkie postępowania są bowiem przez ustawodawcę traktowane ‎w zbliżony sposób, a w rozporządzeniach o opłatach są wspólnie objęte jednym § 3. Wszystkie one stanowią fakultatywne lub obligatoryjne postępowania sumaryczne, prowadzone w pierwszym stadium w formule ex parte, bez udziału pozwanego, ‎w których możliwe jest jedynie pozytywne rozstrzygniecie merytoryczne. E.p.u. na tym tle odróżnia się jedynie formą czynności, które są dokonywane drogą elektroniczną i funkcjonalną właściwością sądu.

Po drugie, obowiązek podwójnego uwzględniania kosztów zastępstwa procesowego byłby nie do pogodzenia z założeniami aksjologicznymi systemu kosztów procesu, jeśli weźmie się pod uwagę potrzebę jednokrotnego uwzględnienia danego nakładu pracy. W przypadku wniesienia pozwu w ramach e.p.u. następcze wniesienie tożsamego pozwu w ramach postępowania zwykłego nie stanowi dostatecznie uzasadnionej podstawy do „podwójnego” zasądzania kosztów zastępstwa procesowego. W postępowaniu zwykłym sąd orzeka ‎o kosztach na zasadach ogólnych, a więc stosując także art. 109 § 2 k.p.c., wedle którego orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia ‎z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Nie jest zatem wykluczone, że sąd podwyższy wynagrodzenie pełnomocnika powyżej opłaty określonej w § 2 rozporządzenia ‎w sprawie opłat za czynności adwokackie lub § 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych biorąc pod uwagę nakład pracy związany ‎z wniesieniem wcześniej pozwu w ramach e.p.u., ale wymagałoby to wykazania przez niego, że w konkretnym przypadku było to uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Po trzecie, przyjęcie poglądu o absolutnej dyskontynuacji e.p.u. na skutek wniesienia kolejnego pozwu na podstawie art. 505[37] § 2 k.p.c. godziłoby w zasady rozstrzygania o kosztach procesu. Uwzględnienie kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozwanego w podwójnej wysokości (za e.p.u. ‎i postępowanie zwykłe) zależałoby wówczas jedynie od zachowania się powoda, to jest od tego, czy skorzysta on z możliwości przewidzianej w art. 505[37] § 2 zd. 1 k.p.c. Pozwany, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika na etapie e.p.u. nie mógłby dochodzić zwrotu kosztów poniesionych w tym postępowaniu bez podjęcia stosowanej akcji procesowej przez powoda.

Po czwarte, w razie przyjęcia, że w art. 505[37] § 2 zd. 2 k.p.c. mowa jest ‎o obowiązkowym zasądzeniu opłaty za e.p.u. wątpliwości budziłby automatyzm takiego zasądzania bez uprzedniej oceny na zasadach ogólnych celowości jej poniesienia (art. 98 § 1 k.p.c.). Należy bowiem pamiętać, że celowość skierowania pozwu w ramach e.p.u. może być oceniona inaczej niż celowość późniejszego pozwu w zwykłym postępowaniu. Przykładowo w sytuacji wniesienia pozwu ‎o roszczenie niespełniające warunku określonego w art. art. 505[29a] k.p.c sąd powinien umorzyć postępowanie (art. 505[33] k.p.c.), ale trudno przyjąć, aby poniesienie tego kosztu było celowe, nawet jeśli ostatecznie powód wygra sprawę ‎z powództwa wniesionego w postępowaniu zwykłym. Ocena tej celowości nie jest jednak możliwa, jeśli przyjmuje się obligatoryjny charakter art. 505[37] § 1 k.p.c. Należy także podkreślić, że z punktu widzenia stosowania art. 505[37] § 2 zd. 2 k.p.c. nie powinno mieć znaczenia, z jakiej przyczyny doszło do umorzenia e.p.u. Przepis ten, jak była już o tym mowa, nie nakłada bowiem na sąd obowiązku uwzględnienia żądania o zasądzenie kosztów złożonego przez strony, a jedynie możliwość uwzględnienia na zasadach ogólnych kosztów z postępowania elektronicznego ‎w ramach postępowania zwykłego. Przyczyna umorzenia może być przez sąd oceniana na zasadach określonych w art. 98-110 k.p.c. co do celowości ‎i zasadności poniesionych kosztów.

Uchwała SN z dnia 10 kwietnia 2024 r., III CZP 53/23

Standard: 80935 (pełna treść orzeczenia)