Konsorcjum w formie spółki cywilnej

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, iż zróżnicowanie stanów faktycznych i prawnych uniemożliwia jednolitą kwalifikację prawną konsorcjum, które może być spółką cywilną, stanowić jej podtyp lub mieć charakter samodzielny, za czym przemawiałyby zwłaszcza brak majątku wspólnego, więzi organizacyjnych oraz tymczasowy charakter współpracy ‎(zob. m.in. postanowienie SN z 6 marca 2015 r., III CZP 113/14).

W przypadku, gdy z treści konkretnego stosunku prawnego będzie wynikało, ‎że umowa konsorcjum wykazuje istotne cechy spółki cywilnej należy do niej stosować przepisy kodeksu cywilnego o spółce cywilnej.

Z praktyki orzeczniczej wynika jednak, że są to bardzo rzadkie przypadki. Jeżeli natomiast takich cech ‎nie będzie wykazywać, należy ją zakwalifikować jako umowę nienazwaną zbliżoną do spółki prawa cywilnego i wówczas przepisy o spółce cywilnej stosować, ‎co do zasady per analogiam.

Deficyt regulacji prawnych dotyczących konstrukcji konsorcjum oraz różnice między stopniem zespolenia organizacyjnego po stronie konsorcjantów i wspólników spółki cywilnej nakazują jednak ostrożność przy analogicznym stosowaniu do tego rodzaju umów przepisów o spółce cywilnej, może to, bowiem prowadzić do powstania skutków niezamierzonych i niepożądanych przez konsorcjantów. Skoro strony umowy konsorcjum, chciały podjąć współdziałanie ‎nie w formie spółki cywilnej, lecz w bardziej elastycznej formie prawnej, dostosowanej, do ich konkretnych potrzeb, wiodąca dla oceny pojawiających ‎się zagadnień powinna być umowa stron i w odniesieniu do przyjętych w niej rozwiązań, może być dopiero rozważane analogiczne stosowanie przepisów ‎o spółce cywilnej.

Odpowiednie stosowanie przepisów o spółce cywilnej ‎do konkretnej umowy konsorcjum, wymaga zatem uwzględnienia istoty stosunku prawnego z tej umowy i ewentualnych różnic między istotnymi elementami tego stosunku, a elementami kodeksowego typu umowy spółki cywilnej.

Wyrok SN z dnia 24 lipca 2024 r., II CSKP 968/22

Standard: 82799 (pełna treść orzeczenia)

Umowa konsorcjum jest umową nienazwaną, a jej przedmiotem jest zazwyczaj współdziałanie konsorcjantów w celu wspólnego osiągnięcia celu gospodarczego. Ze względu na tak określony cel umowy konsorcjum, w orzecznictwie zauważa się jej podobieństwo do umowy spółki cywilnej (art. 860 k.c.) (por. wyrok SN z dnia 11 października 2013 r., I CSK 769/12).

Kwalifikacja umowy konsorcjum jako umowy spółki cywilnej jest możliwa tylko wtedy, gdy wykładnia konkretnej umowy pozwala stwierdzić charakterystyczne cechy spółki cywilnej, co dotyczy w szczególności istnienia majątku wspólnego ‎(art. 863 § 2 k.c.) i wniesienia wkładów (art. 861 k.c.).

W nowszym orzecznictwie kwestia ta jest rozważana w szczególności w kontekście legitymacji materialnej konsorcjantów do dochodzenia roszczeń wobec zamawiającego w postępowaniu sądowym, zważywszy na konieczność łącznego występowania wspólników spółki cywilnej po stronie powodowej w razie dochodzenia wierzytelności wchodzących w skład majątku wspólnego. Dominuje stanowisko, że współuczestnictwo takie nie ma charakteru koniecznego, co odpowiada założeniu, że zazwyczaj strony umowy konsorcjum wiążą się elastyczniejszymi zasadami współpracy, aniżeli przewidziane w spółce cywilnej, polegającymi na połączeniu potencjału gospodarczego uczestników przy realizacji konkretnego zadania, z pominięciem wkładów i wspólnego majątku, które są charakterystyczne dla umowy spółki (por. wyrok SN z dnia 28 października 2021 r., IV CSKP 48/21).

O warunkach kwalifikacji umowy konsorcjum jako umowy spółki cywilnej, prowadzącej do powstania wspólności łącznej między stronami umowy ‎(art. 863 k.c.), Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie, przy czym poza sporem jest obecnie, że kwalifikacja taka nie stanowi reguły i zależy od tego, czy w umowie konsorcjum można dostrzec wszystkie cechy konstrukcyjne umowy spółki cywilnej, w szczególności, czy zakłada ona istnienie wspólnego majątku konsorcjantów i stosownych więzi organizacyjnych (por. wyrok SN z dnia 31 stycznia 2023 r., II CSKP 584/22).

Konsorcjum co do zasady nie działa zatem w formie spółki cywilnej, chyba że wolą stron ukształtowano je w ten sposób, że spełnione są wymagania wyznaczające treść takiego stosunku prawnego, tj. istnieje przedsiębiorstwo, majątek wspólny, więzi organizacyjne i majątkowe wspólników (por. postanowienie SN z dnia 6 marca 2015 r., III CZP 113/14).

Uznawszy, że charakter prawny umowy konsorcjum może pozwalać na odpowiednie stosowanie do niej przepisów o spółce cywilnej, Sąd Okręgowy przyjął, jak można sądzić, koncepcję swoistego automatyzmu w kwalifikowaniu konsorcjum, którego przedmiotem jest wspólna realizacja celu gospodarczego, jako spółki cywilnej. W świetle powołanego orzecznictwa, które Sąd Najwyższy aprobuje, stanowisko to należało jednak uznać za błędne.

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2024 r., II CSKP 947/22

Standard: 80872 (pełna treść orzeczenia)