Jurysdykcja ze względu na miejsca zwykłego pobytu wierzyciela i dłużnika (art. 3 rozp. Nr 4/2009)

Miejscem zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego jest miejsce, w którym faktycznie znajduje się zwykły ośrodek jego życia, przy uwzględnieniu jego środowiska rodzinnego i społecznego, w szczególności, gdy chodzi o małoletnie dziecko [zob. podobnie wyrok z dnia 12 maja 2022 r., W.J. (Zmiana miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego), C‑644/20

Jak wynika z motywu 8 rozporządzenia nr 4/2009, rozporządzenie to pozostaje w ścisłym związku z postanowieniami Protokołu haskiego o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych [wyrok z dnia 5 września 2019 r., R (Jurysdykcja w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej i zobowiązań alimentacyjnych), C‑468/18]. Otóż zgodnie z art. 3 tego protokołu to zasadniczo prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego reguluje zobowiązania alimentacyjne, więc pobyt taki musi odznaczać się wystarczającym stopniem stałości, co wyklucza obecność tymczasową lub okazjonalną [zob. podobnie wyrok z dnia 12 maja 2022 r., W.J. (Zmiana miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego), C‑644/20).

Główną zaletą tego łącznika jest ustalenie istnienia i wysokości zobowiązania alimentacyjnego z uwzględnieniem prawnych i faktycznych warunków środowiska społecznego państwa, w którym wierzyciel żyje i wykonuje swoją zasadniczą działalność. Otóż w zakresie, w jakim wierzyciel alimentacyjny będzie korzystał ze swoich alimentów, aby sfinansować bieżące wydatki na życie, należy dokonać oceny konkretnego problemu, który powstaje w odniesieniu do konkretnego społeczeństwa, a mianowicie tego, w którym wierzyciel alimentacyjny żyje i będzie żyć [zob. podobnie wyrok z dnia 12 maja 2022 r., W.J. (Zmiana miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego), C‑644/20).

Uwzględniając te uwagi oraz okoliczność, że art. 3 lit. a) i b) rozporządzenia nr 4/2009 i art. 3 protokołu haskiego opierają się na wspólnym łączniku, czyli miejscu zwykłego pobytu zainteresowanego oraz są ściśle ze sobą powiązane, zasadne jest, by w obu aktach łącznik ten był definiowany zgodnie z tymi samymi zasadami i cechował się tymi samymi elementami. W związku z tym, choć konkretna ocena miejsca stałego pobytu osoby wnioskującej o zasądzenie alimentów, wierzyciela lub w danym przypadku dłużnika zależy od okoliczności konkretnego przypadku, które mogą się zmieniać, zwłaszcza w zależności od wieku i środowiska zainteresowanego, rozsądne jest, aby pojęcie „zwykłego pobytu” w rozumieniu art. 3 lit. a) i b) rozporządzenia nr 4/2009 charakteryzowało się, z jednej strony, zamiarem zainteresowanego ustanowienia zwykłego ośrodka swoich interesów życiowych w określonym miejscu, a z drugiej strony, przyjmującą wystarczający stopień stabilności obecnością na terytorium danego państwa członkowskiego.

Wyrok TSUE z dnia 1 sierpnia 2022 r., C-501/20

Standard: 80509 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 3 lit. b) rozporządzenia nr 4/2009 wskazuje kryterium pozwalające na określenie sądu właściwego do orzekania w przedmiocie sporów transgranicznych dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, a mianowicie „zwykłe miejsce pobytu wierzyciela”. Przepis ten, który określa zarówno jurysdykcję krajową, jak i właściwość miejscową, ma na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji (zob. podobnie wyrok Color Drack, C‑386/05).

Z motywu 45 rozporządzenia nr 4/2009 wynika, że ma ono na celu ustanowienie zestawu środków pozwalających na odzyskiwanie należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych w sytuacjach transgranicznych i ułatwienie w ten sposób swobodnego przepływu osób w Unii. Zgodnie z motywem 9 tego rozporządzenia należy umożliwić wierzycielowi alimentacyjnemu łatwe uzyskanie w danym państwie członkowskim orzeczenia, które będzie automatycznie wykonalne w innym państwie członkowskim bez dokonywania żadnych dodatkowych formalności.

Motyw 15 wspomnianego rozporządzenia stanowi, że należy dostosować przepisy dotyczące jurysdykcji zawarte w rozporządzeniu nr 44/2001, by zabezpieczyć interesy wierzycieli alimentacyjnych i ułatwić skuteczne zarządzanie wymiarem sprawiedliwości w Unii.

Odstępstwo dotyczące przepisów jurysdykcyjnych w zakresie zobowiązań alimentacyjnych ma na celu zapewnienie szczególnej ochrony wierzycielowi alimentacyjnemu, którego uważa się za słabszą stronę w takim postępowaniu (zob. podobnie wyroki: Farrell, C‑295/95; Blijdenstein, C‑433/01). W tym względzie przepisy jurysdykcyjne określone w rozporządzeniu nr 4/2009 mają na celu, tak jak przepis zawarty we wspomnianym art. 5 pkt 2, zapewnienie bliskości między wierzycielem a sądem właściwym

Rozporządzenie nr 4/2009 ogranicza swobodę państw członkowskich przy określaniu sądu właściwego w zakresie, w jakim musi chodzić o właściwość miejscową związaną z miejscem zwykłego pobytu wierzycieli. W konsekwencji wskazanie sądu właściwego musi opierać się na racjonalnym związku między tym sądem a miejscem zwykłego pobytu wierzyciela, w ramach własnej organizacji sądownictwa danego państwa członkowskiego.

O ile bliskość między sądem właściwym a wierzycielem alimentacyjnym znajduje się wśród celów realizowanych przez art. 3 lit. b) rozporządzenia nr 4/2009, o tyle nie jest ona, jak wspomniano wyżej, jedynym celem tego rozporządzenia.

O ile różnica w zakresie okręgów geograficznych między sądami właściwymi w zakresie zobowiązań alimentacyjnych zakłada, iż – jeśli spór ma charakter transgraniczny – wierzyciel alimentacyjny może w niektórych wypadkach przebyć większą odległość, o tyle takie założenie niekoniecznie jest prawdziwe. Wniesienie sprawy do sądu nie skutkuje bowiem systematycznym przemieszczaniem się stron na każdym z etapów postępowania. A zatem, a także jak uściśla to motyw 23 rozporządzenia nr 4/2009, w celu obniżenia kosztów związanych z postępowaniami prowadzonymi na mocy tego rozporządzenia, należy w szczególności korzystać w największym możliwym stopniu z nowoczesnych technologii komunikacyjnych, w szczególności w zakresie wysłuchiwania stron sporu, ponieważ te środki proceduralne mogą pozwolić na uniknięcie przemieszczania się stron.

Koncentracja właściwości, taka jak rozpatrywana w postępowaniach głównych, przyczynia się do rozwinięcia szczególnej wiedzy fachowej, która może poprawić skuteczność dochodzenia należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych, jednocześnie zapewniając prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości oraz służąc interesom stron sporu. Jednakże nie można wykluczyć, że taka koncentracja właściwości ograniczy skuteczne dochodzenie należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych w sytuacjach transgranicznych, co wymaga konkretnej analizy przez sąd odsyłający sytuacji istniejącej w danym państwie członkowskim.

Z wszystkich powyższych rozważań wynika, iż art. 3 lit. b) rozporządzenia nr 4/2009 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniach głównych, który ustanawia koncentrację właściwości sądowej w zakresie transgranicznych zobowiązań alimentacyjnych na rzecz sądu pierwszej instancji właściwego dla siedziby sądu odwoławczego, z wyjątkiem sytuacji, gdy ten przepis krajowy przyczynia się do wdrożenia celu polegającego na prawidłowym administrowaniu wymiarem sprawiedliwości oraz chroni interes wierzycieli alimentacyjnych, ułatwiając jednocześnie skuteczne dochodzenie takich należności, co powinny jednak ustalić sądy odsyłające.

Wyrok TSUE z dnia 18 grudnia 2014 r., C-400/13

Standard: 80631 (pełna treść orzeczenia)