Związanie notariuszy przepisami jurysdykcyjnymi ustanowionymi w roz. II rozp. Nr 650/2012

Przepisy jurysdykcyjne zawarte w art. 4, 7, 10 i 11 tego rozporządzenia mają zastosowanie nie tylko do sądów w rozumieniu art. 3 ust. 2 tego rozporządzenia, lecz również do innych organów, które zgodnie z prawem krajowym są właściwe do rozpoznawania spraw spadkowych. Europejskie poświadczenie spadkowe, które zostało ustanowione przez rozporządzenie nr 650/2012, korzysta z autonomicznego reżimu prawnego określonego przez przepisy rozdziału VI owego rozporządzenia (wyrok z dnia 21 czerwca 2018 r., Oberle, C‑20/17).

Notariusz w państwie członkowskim, który nie jest uznawany za „sąd” w rozumieniu owego rozporządzenia, może, bez konieczności stosowania ogólnych przepisów jurysdykcyjnych przewidzianych przez rzeczone rozporządzenie, wydawać krajowe poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli sąd odsyłający dojdzie do wniosku, że poświadczenia te spełniają wymogi ustanowione w art. 3 ust. 1 lit. i) tego samego rozporządzenia i w związku z tym można je uznawać za „dokumenty urzędowe” w rozumieniu tego samego przepisu, wywołują one w innych państwach członkowskich skutki, jakie art. 59 ust. 1 i art. 60 ust. 1 rozporządzenia nr 650/2012 przypisują dokumentom urzędowym.

Zgodnie z motywem 22 rozporządzenia nr 650/2012, jeżeli notariusze sprawują funkcje sądownicze lub działają na podstawie przekazania uprawnień przez organ sądowy, lub działają pod kontrolą organu sądowego, są oni związani przepisami jurysdykcyjnymi ustanowionymi w rozdziale II owego rozporządzenia, a przepływ wydanych przez nich orzeczeń powinien się odbywać zgodnie z przepisami o uznawaniu, wykonalności i wykonywaniu orzeczeń ustanowionymi w rozdziale IV rzeczonego rozporządzenia.

Z jasnego brzmienia motywu 22 rozporządzenia nr 650/2012 wynika, że jeśli notariusze nie sprawują funkcji sądowniczych, nie są oni związani przepisami jurysdykcyjnymi.

Art. 4 rzeczonego rozporządzenia określa jurysdykcję międzynarodową sądów państw członkowskich w postępowaniach mających za przedmiot ogół spraw dotyczących spadku (wyrok z dnia 21 czerwca 2018 r., Oberle, C‑20/17). Natomiast organy niebędące organami sądowniczymi nie są objęte zakresem stosowania przepisów rozdziału II rozporządzenia nr 650/2012 dotyczących jurysdykcji.

W sytuacji gdy sąd odsyłający doszedłby do wniosku, że litewskich notariuszy nie można uznać za „sądy” w rozumieniu art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 650/2012, notariuszy tych nie można poddać przepisom jurysdykcyjnym ustanowionym przez rozporządzenie nr 650/2012 i nie powinni oni tym bardziej ustalać, które sądy byłyby w danym wypadku właściwe, w oparciu o przepisy rozdziału II tegoż rozporządzenia.

Zgodnie z brzmieniem art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 650/2012 status „sądu” w rozumieniu owego przepisu może również wynikać z faktu, że dany organ lub przedstawiciel zawodu prawniczego działa na podstawie przekazania uprawnień przez organ sądowy lub pod kontrolą organu sądowego. Artykuł ten należy interpretować w ten sposób, że – z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający – wydając krajowe poświadczenie dziedziczenia, litewscy notariusze nie wykonują funkcji sądowych. Na sądzie odsyłającym ciąży jednakowoż obowiązek ustalenia, czy działają oni na podstawie przekazania uprawnień przez organ sądowy lub pod kontrolą organu sądowego i, w konsekwencji, czy można ich uznać za „sądy” w rozumieniu rzeczonego przepisu.

Wyrok TSUE z dnia 16 lipca 2020 r., C-80/19

Standard: 80500 (pełna treść orzeczenia)

Z braku notyfikowania Komisji przez Rzeczpospolitą Polską polskich notariuszy w rozumieniu art. 79 rozporządzenia nr 650/2012 nie można wnioskować, że nie mogą oni zostać uznani za „sąd”, jeżeli spełniają oni wymogi przewidziane przez rzeczone rozporządzenie.

Brak przewidzianego w art. 3 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 650/2012 powiadomienia przez Rzeczpospolitą Polską o wykonywaniu przez notariuszy funkcji sądowych ma walor wyłącznie informacyjny.

Jak wynika z motywu 21 rozporządzenia nr 650/2012, kwestia związania notariuszy w danym państwie członkowskim zasadami jurysdykcji określonymi w niniejszym rozporządzeniu powinna zależeć od tego, czy są oni objęci zakresem definicji „sądu” do celów niniejszego rozporządzenia, a nie od ujęcia ich w wykazie, o którym mowa w art. 79 tego samego rozporządzenia, sporządzonym w oparciu o powiadomienie przewidziane w art. 3 ust. 2 akapit drugi tegoż rozporządzenia.

Cel rozporządzenia nr 650/2012, jakim jest zapewnienie należytego działania wymiaru sprawiedliwości w Unii, byłby poważnie zagrożony, gdyby w ramach powiadamiania Komisji w rozumieniu art. 79 rozporządzenia nr 650/2012 każde państwo członkowskie – decydując się nie uwzględnić organów lub przedstawicieli zawodów prawniczych właściwych w sprawach spadkowych i wykonujących funkcje sądowe na równi z sądami bądź, wręcz przeciwnie, decydując się je uwzględnić – mogło przesądzić o ich kwalifikacji jako „sąd” w rozumieniu art. 3 ust. 2 akapit pierwszy owego rozporządzenia, w oderwaniu od wymogów wyraźnie sformułowanych w przywołanym przepisie.

W konsekwencji należy ustalić w sposób autonomiczny, czy notariusz sporządzający akt poświadczenia dziedziczenia na zgodny wniosek wszystkich uczestników postępowania poświadczeniowego spełnia ustanowione w art. 3 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 650/2012 wymogi uznania za „sąd” w rozumieniu przywołanego przepisu.

Czynności notarialne związane z wydawaniem poświadczeń spadkowych są wykonywane na zgodny wniosek zainteresowanych, co pozostawia nienaruszone prerogatywy sądu na wypadek wystąpienia między stronami sporu – nawet jeśli zgodnie z prawem polskim notariusze mają obowiązek zweryfikowania, czy spełnione są przesłanki prawne wydania aktu poświadczenia dziedziczenia – ponieważ nie posiadają oni żadnych uprawnień decyzyjnych.

Zgodnie z brzmieniem art. 4 i 5 Prawa o notariacie notariusze wykonują wolny zawód, co oznacza, że w ramach głównej działalności dokonują szeregu czynności notarialnych za wynagrodzeniem określonym na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższym niż maksymalne stawki właściwej taksy notarialnej.

Nie można zatem uznać, że dokonywanie czynności notarialnych wpisuje się, jako takie, w wykonywanie funkcji sądowych.

Biorąc pod uwagę, że akt poświadczenia dziedziczenia nie został wydane przez sąd w rozumieniu art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 650/2012, nie stanowi ono „orzeczenia” w sprawie dotyczącej dziedziczenia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g) rzeczonego rozporządzenia.

Poświadczenie dziedziczenia, takie jak to w postępowaniu głównym, sporządzane przez notariusza zgodnie z niespornym wnioskiem wszystkich uczestników postępowania poświadczeniowego stanowi „dokument urzędowy” w rozumieniu tego przepisu, któremu może towarzyszyć formularz, o którym mowa w art. 59 ust. 1 akapit drugi rzeczonego rozporządzenia, sporządzony według wzoru załącznika 2 do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 1329/2014 z dnia 9 grudnia 2014 r. ustanawiającego formularze, o których mowa w rozporządzeniu nr 650/2012.

Wyrok TSUE z dnia 23 maja 2019 r., C-658/17

Standard: 80606 (pełna treść orzeczenia)