Pojęcie „miejsce zwykłego pobytu zmarłego” Rozp. Nr 650/2012

Jak wskazano w motywie (23) Rozporządzenia, aby ustalić miejsce zwykłego pobytu, organ zajmujący się sprawą spadkową powinien dokonać ogólnej oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci, uwzględniając wszystkie istotne elementy faktyczne, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności. Tak ustalone miejsce zwykłego pobytu powinno wykazywać ścisły i stabilny związek z danym państwem, uwzględniając konkretne cele Rozporządzenia. W motywie (24) wskazano, że inne złożone przypadki mogą dotyczyć sytuacji, gdy zmarły mieszkał na zmianę w kilku kolejnych państwach lub gdy podróżował między państwami, nie osiedlając się na stałe w żadnym z nich. Jeżeli zmarły był obywatelem jednego z tych państw lub wszystkie główne składniki jego majątku znajdowały się w jednym z tych państw, szczególnym czynnikiem w ogólnej ocenie wszystkich okoliczności faktycznych mogłoby być jego obywatelstwo lub położenie tych składników majątku. W motywie (25) wskazano z kolei, że przy ustalaniu prawa właściwego dla dziedziczenia organ zajmujący się sprawą spadkową może w wyjątkowych sytuacjach - na przykład gdy zmarły przeniósł się do państwa zwykłego pobytu stosunkowo krótko przed śmiercią, a wszystkie okoliczności sprawy wskazują, że był on w sposób oczywisty bliżej związany z innym państwem - dojść do wniosku, że prawem właściwym dla dziedziczenia nie powinno być prawo państwa zwykłego pobytu zmarłego, lecz prawo państwa, z którym zmarły był w oczywisty sposób bliżej związany. Ten oczywiście najbliższy związek nie powinien być jednak przywoływany jako pomocniczy łącznik w przypadkach, gdy ustalenie miejsca zwykłego pobytu zmarłego w chwili śmierci okazuje się skomplikowane.

Zawarte w motywach Rozporządzenia wskazówki co do interpretacji pojęcia „zwykłego pobytu” powinny mieć znaczenie dla interpretacji tego pojęcia przez sądy (wyrok TSUE z dnia 16 lipca 2020 r., sygn. C-80/19, nb. 37). W literaturze słusznie zwrócono uwagę, że Rozporządzenie spadkowe nie wskazuje jednak minimalnego okresu, który mógłby uzasadniać przyznanie pobytowi znamienia "zwykłości". Bez wątpienia jednak samo pojęcie "pobyt" wymaga fizycznej obecności podmiotu w danym miejscu przez pewien okres. Z drugiej strony słowo "zwykły" wskazuje, że chodzi tu raczej o jakość pobytu, a nie o czas jego trwania. Z tego powodu niezbędna wydaje się pewna, pozbawiona przypadkowości, regularność przebywania w danym miejscu. Sąd zgadza się również ze stanowiskiem, że znaczenie przy interpretacji pojęcia stałego pobytu muszą mieć także intencje samego spadkodawcy, zamiar stałego pobytu, chęć ustanowienia swojego centrum interesów życiowych ( Unijne rozporządzenie spadkowe Nr 650/2012. Komentarz, pod red. M. Załuckiego, Legalis 2018, nb. 6 i 7).

Postanowienie SR dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie  z dnia 8 grudnia 2022 r., VI Ns 191/22

Standard: 80622 (pełna treść orzeczenia)

Pobyt zwykły określa się jako miejsce ześrodkowania życiowych interesów osoby fizycznej, miejsce, w którym znajduje się główne centrum egzystencji danej osoby, przy czym uwzględnienia wymagają okoliczności natury osobistej i zawodowej, oceniane głównie pod katem czynników obiektywnych. Istotnych wskazówek dotyczących okoliczności, które wymagają uwzględnienia dostarcza motyw 23 i 24 Rozporządzenia nr 650/2012. Motywy te wskazują po pierwsze, że „ aby ustalić miejsce zwykłego pobytu, organ zajmujący się sprawą spadkową powinien dokonać ogólnej oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili śmierci, uwzględniając wszystkie istotne elementy faktyczne, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności". Dalej w motywie 24 preambuły do Rozporządzenia Nr 650/2012 dodano, że miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy określa " ośrodek interesów jego życia rodzinnego i społecznego".

Pojęcie "miejsca zwykłego pobytu" było analizowane w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w kontekście rozporządzeń Brukselskich I, II, II bis i III. W wyroku z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C-497/10, Barbara Mercredi v. R. C. Trybunał wskazał na konieczność odróżnienia "zwykłego pobytu" od jedynie czasowej obecności w danym miejscu. W ocenie Trybunału, zwykły pobyt musi się charakteryzować pewną długością, która odzwierciedli dostateczny stopień trwałości osoby z określonym miejscem. Przy długim czasie przebywania w danym miejscu, dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu powinny wystarczyć kryteria obiektywne.

W wyroku z 25.2.1999 r. w sprawie C-90/97, Robin Swaddling v. A. O. Trybunał wskazał, że ustalając miejsce zwykłego pobytu należy brać pod uwagę rozmaite kryteria, jak np. sytuację rodzinną podmiotu, przyczynę przesiedlenia, długość pobytu, stabilność pobytu, posiadanie stałego zatrudnienia itp.

Postanowienie SR w Sopocie z dnia 25 października 2022 r., I Ns 180/22

Standard: 80609 (pełna treść orzeczenia)