Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej

Artykuł 471 k.c. stanowi generalną zasadę odpowiedzialności kontraktowej. Jednak by ona powstała, należy wykazać naruszenie zobowiązań wynikających z treści umowy.

Wyrok SN z dnia 14 czerwca 2023 r., II CSKP 1354/22

Standard: 86651 (pełna treść orzeczenia)

W art. 471 k.c. ustawodawca przewidział podstawę do odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę spowodowaną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Przepis zamieszczony został w dziale II - Skutki niewykonania zobowiązań, tytułu VII - Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania, księgi trzeciej kodeksu cywilnego - zobowiązania, i – co wynika z przedstawionej wyżej systematyki – znajduje zastosowanie do zobowiązań mających źródło w różnych zdarzeniach, w tym także do zobowiązań umownych.

Odpowiedzialność tę może uzasadniać każda forma naruszenia zobowiązania wynikającego z umowy, jeśli tylko może ona wywołać u kontrahenta podlegającą naprawieniu szkodę, rozumianą zgodnie z art. 361 k.c. Dotyczy to tak zobowiązań do spełnienia świadczeń zabezpieczonych w relacji umownej roszczeniem o ich efektywne wykonanie, jak i zobowiązań kwalifikowanych jako zobowiązania z zakresu współdziałania z dłużnikiem w wykonaniu jego zobowiązania, o czym wyraźnie stanowi art. 486 § 1 k.c. wskazujący na ich zabezpieczenie sankcją odszkodowawczą.

W umowach wzajemnych, w których strony zobowiązują się do wymiany świadczeń, obie są wobec siebie wierzycielami i dłużnikami, tyle że co do różnych rodzajowo, lecz przez nie postrzeganych jako ekwiwalentne świadczeń (art. 487 § 2 k.c.).

Niezależnie od tego, że przewidziana w art. 471 k.c. sankcja odszkodowawcza dla zachowania polegającego na naruszeniu zobowiązania może być zrealizowana przy wykorzystaniu roszczenia dochodzonego przed sądem, to uprawnienie osoby, której szkoda została wyrządzona do jej naprawienia może być także zaspokojone stosownie do ustaleń, jakie w tym przedmiocie poczyni z zobowiązanym.

W stosunkach cywilnoprawnych, w których skutki powinny wywoływać raczej czynności uczestniczących w nich podmiotów niż podejmowana z pozycji władczej ingerencja organów państwa, w tym i sądów, należy przyznać pierwszeństwo ustaleniom samych zainteresowanych co do tego, jak ma być ukształtowany odszkodowawczy stosunek prawny między nimi. Już zawierając umowę jej strony mogą bowiem określić dostrzegane przez nie zagrożenia dla ich sytuacji prawnej, które powstaną, gdy kontrahent nie wykona przyjętych na siebie obowiązków oraz wskazać na zdarzenia naruszające zobowiązania zaciągnięte przez kontrahenta, które uznają za potencjale źródło własnej szkody, nie zawsze związanej wprost i wyłącznie z zawartą umową i  zdarzeniami dotyczącymi jej wykonania.

W art. 483 § 1 k.c. ustawodawca stworzył podstawę ku temu, by strony w  umowie zastrzegały, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy będącej karą umowną.

Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., III CZP 26/21

Standard: 59080 (pełna treść orzeczenia)