Przesłanki i charakterystyka skargi pauliańskiej

Skarga pauliańska została wprowadzona do systemu prawnego jako instrument mający chronić wierzyciela przed działaniami dłużnika godzącymi w prawo wierzyciela do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Zaskarżenie czynności, po zweryfikowaniu przez sąd ustalonych w art. 527 i n. k.c. przesłanek skuteczności skargi, jest równoznaczne z przyzwoleniem na zaspokojenie długu istniejącego dotąd tylko w relacji między wnoszącym skargę wierzycielem a jego dłużnikiem, z majątku osoby trzeciej, na rzecz której dłużnik dokonał czynności fraudacyjnej.

Od chwili, gdy sąd prawomocnie uzna skargę za zasadną, osoba trzecia staje się odpowiedzialną za zaspokojenie wierzyciela z rzeczy, która wyszła z majątku jego pierwotnego dłużnika albo do niego nie weszła lub - w razie, gdy przedmiotem czynności fraudacyjnej były pieniądze lub wierzytelność - do wartości tego przedmiotu.

U podstaw wprowadzenia skargi do systemu prawnego leżało akceptowane społecznie i odpowiadające poczuciu sprawiedliwości założenie, że zobowiązania majątkowe powinny być wykonywane. Unikanie wykonania zobowiązań, w tym przez ukrywanie majątku lub dysponowanie nim na rzecz osób trzecich, krzywdzi wierzycieli, godzi w ich kondycję majątkową, zaburza procesy wymiany dóbr i usług.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2020 r., I CSK 734/18

Standard: 44968 (pełna treść orzeczenia)

Powództwo o uznanie czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela za bezskuteczną powszechnie, chociaż z różnym uzasadnieniem, zalicza się do grupy powództw o ukształtowanie prawa. Źródłem zobowiązania osoby trzeciej wobec wierzyciela jest w tym przypadku ustawa, określająca w abstrakcyjny sposób sytuację, w której po stronie wierzyciela powstaje uprawnienie do zażądania od sądu, by ten uznał w stosunku do niego za bezskuteczną czynność jego dłużnika dokonaną z osobą trzecią, z konsekwencjami w postaci powstania możliwości zaspokojenia z majątku osoby trzeciej zobowiązania niemożliwego do zaspokojenia z majątku dłużnika, uszczuplonego przez jej czynność z dłużnikiem.

W orzeczeniu z 3 czerwca 1982 r., III CRN 105/82, Sąd Najwyższy przyjął, że wyrok wydany w procesie ze skargi pauliańskiej jest konstytutywny, gdyż kształtuje stosunek obligacyjny i jednocześnie jest wyrokiem zasądzającym od osoby trzeciej na rzecz wierzyciela niezaspokojone świadczenie, do którego był zobowiązany dłużnik. Krytyczna ocena przez glosatorów stanowiska Sądu Najwyższego co do możliwości zasądzenia świadczenia na rzecz wierzyciela w wyroku rozstrzygającym w sprawie ze skargi pauliańskiej, spowodowała, że do tego poglądu w orzecznictwie w zasadzie już później nie nawiązywano (zob. jednak wyrok SN z dnia 3 lutego 2005 r., II CK 412/04).

Z uwagi art. 532 i 533 k.c., w których ustawodawca określił skutki, jakie niesie za sobą ustalenie, że czynność dłużnika z osobą trzecią spełnia przesłanki określone w art. 527 k.c. obecnie powszechnie przyjmuje się, że wierzyciel zgłaszając skargę pauliańską powinien domagać się wyłącznie uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną w stosunku do niego, gdyż o sposobie wykorzystania tego orzeczenia decyduje ustawa.

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 2/19

Standard: 55563 (pełna treść orzeczenia)