Przesłanki i charakterystyka skargi pauliańskiej

Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego (czy wręcz nieuczciwego) postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania, i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności (M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1226 i n.). Celem skargi pauliańskiej jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia się ze składnika majątkowego, który na skutek dokonanej z jego pokrzywdzeniem czynności prawnej wyszedł z majątku dłużnika.

Można wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej:

1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;

4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;‎

6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia co do zasady – zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. – obciąża wierzyciela, który jest uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika.

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2023 r., II CSKP 1034/22

Standard: 87742 (pełna treść orzeczenia)

Skarga pauliańska została wprowadzona do systemu prawnego jako instrument mający chronić wierzyciela przed działaniami dłużnika godzącymi w prawo wierzyciela do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Zaskarżenie czynności, po zweryfikowaniu przez sąd ustalonych w art. 527 i n. k.c. przesłanek skuteczności skargi, jest równoznaczne z przyzwoleniem na zaspokojenie długu istniejącego dotąd tylko w relacji między wnoszącym skargę wierzycielem a jego dłużnikiem, z majątku osoby trzeciej, na rzecz której dłużnik dokonał czynności fraudacyjnej.

Od chwili, gdy sąd prawomocnie uzna skargę za zasadną, osoba trzecia staje się odpowiedzialną za zaspokojenie wierzyciela z rzeczy, która wyszła z majątku jego pierwotnego dłużnika albo do niego nie weszła lub - w razie, gdy przedmiotem czynności fraudacyjnej były pieniądze lub wierzytelność - do wartości tego przedmiotu.

U podstaw wprowadzenia skargi do systemu prawnego leżało akceptowane społecznie i odpowiadające poczuciu sprawiedliwości założenie, że zobowiązania majątkowe powinny być wykonywane. Unikanie wykonania zobowiązań, w tym przez ukrywanie majątku lub dysponowanie nim na rzecz osób trzecich, krzywdzi wierzycieli, godzi w ich kondycję majątkową, zaburza procesy wymiany dóbr i usług.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2020 r., I CSK 734/18

Standard: 44968 (pełna treść orzeczenia)