Wyłączenie stosowania art. 191[1] k.p.c. i w konsekwencji art. 391[1] i art. 398[2] § 4 i 5 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym

Art. 191[1] k.p.c., a w konsekwencji art. 391[1] i art. 398[2] § 4 i 5 k.p.c., nie mają zastosowania w trybie nieprocesowym,

Zakres zastosowania regulacji składających się na szczególny reżim postępowania z powództwem oczywiście bezzasadnym jest ograniczony do procesu cywilnego, którego regulacje te są elementem.

Skutki procesowe orzeczenia oddalającego wniosek jako oczywiście bezzasadny mogłyby objąć w istocie nieokreślony krąg zainteresowanych i to bez wzywania ich do udziału w postępowaniu i doręczenia wniosku, mimo że modelowo to na sądzie spoczywa powinność określenia kręgu zainteresowanych i zapewnienia im udziału w postępowaniu, nawet w braku inicjatywy wnioskodawcy (art. 510 k.p.c.). Co więcej, rozstrzygnięcie to mogłoby być sprzeczne z ich interesem, który może wprawdzie pozostawać w opozycji do żądania wnioskodawcy, może jednak także – inaczej niż w procesie – być z tym żądaniem spójny w całości lub w jakimś aspekcie. Mechanizm zakładający oddalenie wniosku ze skutkami prawomocności materialnej wobec zainteresowanych, którzy systemowo mieliby zostać pozbawieni możliwości uczestniczenia w postępowaniu, naruszałby w sposób oczywisty art. 45 ust. 1 Konstytucji w aspekcie prawa do wysłuchania.

Odmienna struktura podmiotowa i brak typowej dla procesu kolizji interesów uczestników powodują tym samym, że próba badania zasadności wniosku wszczynającego postępowanie nieprocesowe w pierwszej i drugiej instancji jedynie na podstawie twierdzeń wniosku (apelacji), z pominięciem wysłuchania zainteresowanych, których praw dotyczy wynik postępowania, stanowiłaby metodologiczną anomalię, sprzeczną z istotą trybu nieprocesowego. Oddalenie wniosku tylko na podstawie zawartych w nim twierdzeń i faktów podlegających uwzględnieniu na podstawie art. 228 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. nie wchodziłoby ponadto w rachubę we wszystkich tych sprawach, w których na sądzie spoczywa zwiększona odpowiedzialność za gromadzenie materiału procesowego (faktów i dowodów), w tym we wszystkich sprawach, w których możliwe jest wszczęcie postępowania z urzędu (por. odpowiednio postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 89/13 i uchwała SN z dnia 21 grudnia 2016 r., III CZP 83/16).

Postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2024 r., I CSK 695/23

Standard: 79518 (pełna treść orzeczenia)