Skutki oddalenie powództwa na podstawie art. 191[1] k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym (art. 398[2] k.p.c. § 4 k.p.c.)

Oddalenie powództwa na podstawie art. 191[1] k.p.c. pociąga za sobą także odstępstwa od modelowego sposobu rozpoznania apelacji – zgodnie z art. 391[1] § 1 i 3 k.p.c. sąd drugiej instancji może w takim przypadku rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, bez konieczności doręczania jej pozwanemu i rozpoznania wniosków złożonych w apelacji, a kognicja sądu sprowadza się verba legis do oceny, czy powództwo jest oczywiście bezzasadne w rozumieniu art. 191[1] § 1 k.p.c. Przecząca odpowiedź na to pytanie skutkuje koniecznością wydania wyroku kasatoryjnego, podczas gdy w pozostałych przypadkach sąd powinien oddalić apelację (art. 391[1] § 3 k.p.c.).

Reżim procesowy powództwa oczywiście bezzasadnego dotyczy również postępowania kasacyjnego. Ustawą nowelizującą dodano w art. 398[2] k.p.c. § 4, zgodnie z którym w sprawach, w których powództwo oddalono na podstawie art. 191[1] k.p.c., skarga kasacyjna jest niedopuszczalna, co zdaniem projektodawców stanowi rozwiązanie „oczywiste” (por. druk sejmowy VIII kadencji pkt II.13). Skargę taką pozostawia się w aktach sprawy bez dalszych czynności, o czym zawiadamia się powoda (art. 398[2] § 4 zdanie drugie i czwarte k.p.c.).

Przepis ten ustanawia kolejne wyłączenie skargi kasacyjnej, które nie jest podyktowane wartością przedmiotu zaskarżenia, lecz wiąże się z charakterem sprawy. Wyłączenie to jest jednak szczególne, zważywszy, że nie jest uwarunkowane – jak zazwyczaj – przedmiotem sprawy określanym przez pryzmat żądania i treści zaskarżonego rozstrzygnięcia. Wynika natomiast z oceny prawnej powództwa dokonanej przez sądy meriti; w świetle art. 398[2] § 4 k.p.c. skarga kasacyjna nie przysługuje bowiem – bez względu na charakter sprawy – jeśli tylko sąd pierwszej instancji oddalił powództwo, kwalifikując je jako oczywiście bezzasadne, a sąd drugiej instancji tę ocenę podzielił.

Z zastrzeżeniem art. 398[2] § 5 pkt 2 k.p.c. ujęcie takie oznacza, że Sądowi Najwyższemu odjęto możliwość merytorycznej oceny, czy istotnie powództwo jest oczywiście bezzasadne, a w konsekwencji, czy zastosowanie reżimu określonego w art. 191[1] i art. 391[1] k.p.c. było prawidłowe. Stanowisko, według którego niedopuszczalność skargi kasacyjnej nie dotyczy sytuacji, w których sądy meriti błędnie zakwalifikowały powództwo jako podlegające oddaleniu na podstawie art. 191[1] k.p.c. (por. art. 398[2] § 2 pkt 3 k.p.c. i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2018 r., I PZ 30/18), wymagałoby dokonania merytorycznej oceny skargi na płaszczyźnie badania jej dopuszczalności i czyniłoby rozważany przepis bezprzedmiotowym.

Atypowe wyłączenie kontroli kasacyjnej, które ustawa wiąże nie tyle z przedmiotem sprawy bądź wartością przedmiotu zaskarżenia, lecz z określoną, kwalifikowaną oceną prawną powództwa, dokonaną przez sądy meriti, do której kontroli Sąd Najwyższy jest ustrojowo i procesowo powołany, wymusza konieczność ścisłej, deklaratywnej interpretacji art. 398[2] § 4 k.p.c. i ograniczenia tej regulacji tylko do takich sytuacji, w których żądanie powoda zostało w sposób niebudzący żadnych wątpliwości oddalone w reżimie art. 191[1] i art. 391[1] k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 18 kwietnia 2024 r., I CSK 695/23

Standard: 79503 (pełna treść orzeczenia)