Porozumienie kompensacyjne jako forma bezgotówkowego regulowania zobowiązań gospodarczych

W doktrynie, jak i praktyce wykształciło się pojęcie kompensat jako formy bezgotówkowego regulowania zobowiązań w obrocie gospodarczym, u których podstaw leży zawarta w granicach swobody umów (art. 3531 k.c.) umowa zainteresowanych stron, istotą której jest doprowadzenie do zaspokojenia określonych zobowiązań w określonej kwocie (por. wyrok SN z 17 XII 1998 r., II CKN 849/98 - OSNC 1999 r., nr 7-8, poz. 128, wyrok z 16 XII 2004 r. V CK 332/04, 20 grudnia 2005 r. V CSK 68/05).

Z uwagi na fakt, że poszczególni jego uczestnicy nie są względem siebie dłużnikami i wierzycielami, umowa taka nie nosi cech potrącenia ustawowego bądź umownego. W przypadku takich porozumień, pomiędzy pierwszą a drugą stroną, drugą i trzecią i tak aż do stosunku zamykającego łańcuch kompensacyjny nie dochodzi do potrącenia w ustawowym tego słowa znaczeniu. Działanie uczestniczących w nim podmiotów polega w zasadzie na tym, że każda strona wielostronnego porozumienia daje swojemu kontrahentowi polecenie spełnienia przysługującego jej świadczenia (wierzytelności) na rzecz następnej po niej stronie węzła łańcucha kompensacyjnego. W ten sposób następuje wirtualny "przelew" określonej kwoty na kolejną stronę porozumienia, aż do momentu jej umorzenia w drodze powiązań pomiędzy ostatnim a pierwszym uczestnikiem porozumienia. Rozliczenie pomiędzy uczestnikami porozumienia następuje według przyjętych w nim reguł. Dla skutecznego zawarcia takiego wielostronnego porozumienia (umowy) niezależnie od przyjętej formy konieczne jest złożenie oświadczeń woli przez wszystkich uczestników.

Aby można było przyjąć, że doszło do rozliczenia w tej formie, to musi mieć podstawę i być zaakceptowane przez wszystkich jego uczestników. Ciężar wykazania zatem zawarcia porozumienia kompensacyjnego, rodzaju i wielkości objętych nim zobowiązań, ich rozliczenie w ten sposób spoczywał na pozwanych, czego jak trafnie przyjął Sąd I instancji nie zdołali oni wykazać.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 18 listopada 2010 r., V ACa 408/10

Standard: 5082

W przypadku wielostronnych porozumień kompensacyjnych, nie wchodzi wprost zastosowanie regulacji art. 498 i nast. k.p.c. Regulacja potrącenia ustawowego poprzez jednostronne oświadczenie złożone w trybie art. 499 k.c. wchodzi w grę tylko wówczas, gdy pomiędzy stronami istnieją wzajemne więzi, relacja wierzyciel - dłużnik i odwrotnie, a mianowicie potrącający musi być jednocześnie dłużnikiem a równocześnie wierzycielem swojego wierzyciela.

W stanie faktycznym sprawy niewątpliwe jest, że strona powodowa jest wierzycielem pozwanej spółki jawnej z tytułu sprzedaży, natomiast pozwani nie tylko, że nie wykazali, ale nawet nie twierdzili, aby jednocześnie to powód był względem pozwanej spółki jawnej dłużnikiem, aby można było mówić i przyjmować konstrukcję potrącenia ustawowego w drodze jednostronnego oświadczenia. I to miał na względzie Sąd I instancji wskazując, że dla skuteczności potrącenia nie wystarczy samo złożenie oświadczenia w trybie art. 499 k.c., ale niezbędne jest istnienie (i wykazanie istnienia) wierzytelności wzajemnej przedstawionej do potrącenia, a to nie nastąpiło.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 18 listopada 2010 r., V ACa 408/10

Standard: 5083