Bezprawne utrudnianie innej osobie korzystania z zajmowanego lokalu mieszkalnego(art. 191 § 1a k.k.)

Realizacja czynności właścicielskich nie prowadzi do wniosku o braku materializacji znamion na gruncie występku z art. 191 § 1a k.k.

Występek polegający na stosowaniu przemocy innego rodzaju, uporczywie lub w sposób istotnie utrudniający innej osobie korzystanie z zajmowanego lokalu mieszkalnego, nie jest bezpośrednio uzależniony od bezwzględnego wystąpienia tzw. bezprawia cywilnego. w przeciwnym razie znacznej deprecjacji uległby sens utrzymywania tego rodzaju regulacji, jak art. 191 § 1a k.k., w systemie prawnym.

Przestępstwo to ma charakter ogólnosprawczy, zaś z kręgu potencjalnych jego sprawców nie zostali wykluczeni właściciele lokalu. Sprawcą może być zatem zarówno właściciel, jak i osoba, która nie posiada tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego. Sprawcą może być także osoba zajmująca lokal wspólnie z pokrzywdzonym. Nie ma również żadnego znaczenia to, czy pokrzywdzony posiada tytuł prawny do zajmowania lokalu.

W doktrynie podnosi się trafnie, że na gruncie analizy realizacji znamion w/w przestępstwa sformułowanie "zajmowany lokal" winno być interpretowane wyłącznie z uwzględnieniem stanu faktycznego, a nie stanu prawnego (vide: M. Jakubiec, Artykuł 191 § 1a k.k. (analiza krytyczna ze szczególnym uwzględnieniem znamienia „zajmowany lokal”), CzPKiNP 2016, nr 1, s. 41 i n.).

Celem działania sprawcy jest zmuszenie innych osób do określonego działania, zaniechania lub znoszenia utrudnień związanych z korzystaniem z lokalu mieszkalnego.

Znamieniem strony przedmiotowej jest stosowanie „innej przemocy”. Chodzi tu o przemoc inną, niż przemoc na osobie, a więc o różnego typu czynności skierowane wobec rzeczy. Klasycznymi przykładami takich zachowań jest m. in. odcięcie dopływu wody, energii elektrycznej czy ogrzewania.

Zachowanie sprawcy wino cechować się uporczywością lub stanowić istotne utrudnienie korzystania z lokalu. Jak słusznie wskazuje J. Lachowski (komentarz do art. 191 k.k. [w:] V. Konarska – Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, Lex/el. 2020) „uporczywość oznacza dużą częstotliwość stosowania przemocy i zakłócania korzystania z lokalu, natomiast istotne utrudnienie wchodzi w grę wówczas, gdy korzystanie z lokalu – na skutek zachowania sprawcy – wymaga poważnych wysiłków ze strony osoby, która ten lokal mieszkalny zajmuje (…)

Istotne utrudnianie korzystania z lokalu może mieć charakter jednorazowy (np. odcięcie dopływu wody, wymiana zamków w drzwiach, odcięcie dopływu energii)”.

Doniosłe znaczenie przy wykładni art. 191 § 1a k.k. maja motywy ustawodawcze, które zaważyły na penalizacji takiego rodzaju zachowań. Była to bowiem ochrona lokatorów - głównie przed działaniami właścicieli, bądź osób mających powodować utrudnienia w korzystaniu z lokalu mieszkalnego. Sytuacja tego typu znalazła się w kręgu zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich, który zajmował się problemem zachowania, polegającego na wywieraniu przymusu na osobę za pośrednictwem oddziaływania na rzecz, w kontekście praktyk stosowanych przez właścicieli kamienic, mających na celu zmuszenie lokatorów do opuszczenia mieszkań. RPO dostrzegł ułomność wcześniejszych rozwiązań prawnych, które uznał za niewystarczające i podjął w tym celu stosowną interwencję, której pokłosiem była m. in. wzmiankowana inicjatywa legislacyjna (vide: uzasadnienie projektu ustawy, Sejm VII kadencji, druk nr 2682, Lex).

Wyrok SN z dnia 3 listopada 2022 r., I KK 3/22

Standard: 79398 (pełna treść orzeczenia)