Strona przedmiotowa przestępstw określonych w art. 301 § 2 i 3 k.k.

Strona przedmiotowa typów czynu zabronionego określonych w art. 301 § 2 i 3 k.k. polega na doprowadzeniu przez dłużnika do swojej upadłości lub niewypłacalności (skutek materialny przestępstwa.

Ustawa nie wylicza sposobów, przy pomocy których dłużnik może to uczynić, tym samym znamię to obejmuje każde zachowanie się dłużnika, z którym oceny społeczne mogą łączyć nadejście jego upadłości.

Zachowanie się sprawcy przestępstwa doprowadzenia do swojej upadłości zarówno w typie umyślnym (art. 301 § 2), jak i nieumyślnym (art. 301 § 3) może w szczególności przybrać formy wymienione przykładowo w art. 301 § 3 k.k. Wypełnić znamiona typu czynu zabronionego przewidzianego w art. 301 § 2 i 3 k.k. może każde zachowanie się sprawcy, które jest sprzeczne z zasadami gospodarowania, odsyłającymi do modelu-wzorca "dobrego, racjonalnego gospodarza". Wyliczenie to ma jedynie charakter przykładowy, albowiem nadejście zamierzonego (art. 301 § 2) bądź niezamierzonego (art. 301 § 3) przez dłużnika stanu jego upadłości najczęściej będzie konsekwencją nie jednej czynności, ale całego splotu podejmowanych przezeń czynności faktycznych i prawnych (J. Majewski [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., wyd. IV, red. A. Zoll, Warszawa 2016, art. 301).

Co do zasady sposób doprowadzenia dłużnika do swojego bankructwa nie ma tu znaczenia, zawsze jednak konieczne jest wykazanie, że między postępowaniem dłużnika a niewypłacalnością zachodzi związek przyczynowy (tak słusznie J. Makarewicz, Kodeks..., s. 384).

Zachowanie się dłużnika nie musi być wyłączną przyczyną niewypłacalności, ale wystarczy, że wpływ dłużnika będzie tu istotny (R. Zawłocki [w:] System Prawa Karnego, t. 9, red. R. Zawłocki, 2015, s. 672). 

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 8 lipca 2021 r., II AKa 225/19

Standard: 79037 (pełna treść orzeczenia)

Czyny z art. 301 § 2 i 3 k.k. obejmują co najmniej nierozważne prowadzenie własnych spraw majątkowych, które doprowadza dłużnika do stanu niewypłacalności. Oczywiście fakt niewypłacalności sam w sobie nie może uzasadniać penalizacji, gdyż niepowodzenie w aktywności gospodarczej jest stałym elementem rzeczywistości gospodarki wolnorynkowej.

Za przypadek uzasadniający karalność ustawodawca uznaje tylko umyślne doprowadzenie do swojej upadłości albo spowodowanie takiego skutku w wyniku świadomej nieudolności prowadzenia działalności gospodarczej, a więc gdy przyczyną tego stanu rzeczy jest zachowanie dłużnika.

Co do zasady sposób doprowadzenia do swojego bankructwa nie ma tu znaczenia, zawsze jednak konieczne jest wykazanie, że między postępowaniem dłużnika a niewypłacalnością zachodzi związek przyczynowy (tak słusznie J. Makarewicz, Kodeks karny..., 1932, s. 384).

Zachowanie się dłużnika nie musi być wyłączną przyczyną niewypłacalności, ale wystarczy, że wpływ dłużnika będzie tu istotny (R. Zawłocki (w:) System Prawa Karnego, t. 9, red. R. Zawłocki, 2015, s. 672).

Przy różnych przyczynach niewypłacalności ustalenie, że doszło do dokonania przestępstwa bankructwa, z pewnością będzie bardzo trudne. Przy złożonej strukturze gospodarczej i większej skali aktywności ekonomicznej stan niewypłacalności może wywołać cała kaskada czynników, wewnętrznych i zewnętrznych. Jeśli działanie dłużnika nie będzie się jednoznacznie wiązać z krańcowo ryzykownymi decyzjami, ze zubożeniem aktywów lub z nieracjonalnym lub wręcz przestępczym zwiększeniem pasywów, to w tego rodzaju wypadkach ocena postępowania dłużnika powinna być szczególnie wnikliwa. Z pewnością okoliczności tego rodzaju czynów mogą mieć różny charakter, a nawet stan niewypłacalności może być następstwem np. przestępstw menadżerskich czy też przejawem tzw. oszukańczego bankructwa, czyli sprowadzenia niewypłacalności przez wytransferowanie aktywów pozyskanych wcześniej od swoich kontrahentów lub klientów (por. O. Górniok, Przestępstwa..., s. 72).

W wyroku SN z dnia 8 marca 2012 r., III CSK 238/11 przyjęto, że niezgłoszenie wniosku o upadłość we właściwym terminie może być niekiedy kwalifikowane także jako karalne bankructwo.

Istotą bytu przestępstw z art. 301 § 2 i 3 k.k. jest takie prowadzenie własnych lub cudzych spraw majątkowych przedsiębiorcy, które doprowadziło do stanu niewypłacalności jako okoliczności warunkującej upadłość. Chodzi tu więc o zachowanie przed wystąpieniem stanu niewypłacalności . Istota czynów z art. 301 § 2 i 3 k.k. musi się wiązać ze szkodą majątkową co najmniej dwóch wierzycieli. Sam fakt sprowadzenia niewypłacalności nie jest tu bowiem wystarczający, jeśli w toku postępowania upadłościowego wierzyciele otrzymali należne im kwoty.

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 24 lipca 2017 r., XVI K 104/16

Standard: 79058 (pełna treść orzeczenia)