Skazanie z artykułu 297 k.k. a nieważność czynności prawnej

Bezwzględna nieważność czynności prawnej nie jest równoznaczna z czynnością prawną dokonaną w warunkach naruszenia norm prawa karnego (art. 58 § 1 k.c.)

Nie ma automatyzmu do stwierdzenia nieważności umowy na mocy art. 58 § 1kc z penalizacją określonych zachowań dotyczących okoliczności zawarcia umowy określonych w art. 297kk, 191 kk, czy też 286 kk. Sprzeczne z prawem karnym były okoliczności, które towarzyszyły zawarciu umowy, nie jest zaś sprzeczna z prawem sama umowa pożyczki.

Pojęcie czynności prawnej sprzecznej z prawem odnosi się do jej treści, a nie do okoliczności jej zawarcia, z którymi prawo karne wiąże sankcje prawnokarną. Penalizacja czynu zawarta w art. 297kk nie odnosi się do samej czynności prawnej, która zostaje zawarta na podstawie nieprawdziwych informacji, czy też oświadczeń złożonych instytucji finansowej, lecz do okoliczności jej towarzyszących. W zawartej umowie pożyczki brak jest sprzeczności jej treści z normami prawa cywilnego, czy też karnego.

W doktrynie przyjmuje się, że do nieważności czynności prawnej prowadzić może sprzeczność z normami bezwzględnie wiążącymi prawa karnego, administracyjnego czy finansowego. Przyjmuje się, że aby sankcja nieważności miała miejsce, muszą to być normy, które konstruują czynność prawną, a nie nakazują albo zakazują tylko czynienia określonego użytku z kompetencji do dokonywania tych czynności.

Norma zawarta w art. 297 kk sankcjonuje określone zakazy podejmowania określonych zachowań, natomiast czynność z nią sprzeczna nie narusza reguły konstruowania czynności prawnych. W razie naruszenia normy przewidzianej przez prawo karne tj. art. 297kk zastosowanie ma sankcja przewidziana w tym właśnie przepisie. 

Kryterium pozwalającym na rozstrzygnięcie, czy w danym przypadku właściwa jest sankcja nieważności jest to, czy dana norma zmierza do zapobieżenia powstaniu określonych stosunków cywilnoprawnych. Dokonując oceny normy przewidzianej w art. 297 kk należy stwierdzić, że norma ta nie przewiduje zakazu zawarcia umowy pożyczki, a więc nawet skazanie pozwanego jako dłużnika rzeczowego, czy też dłużnika osobistego za czyn określony przez normę z art. 297 kk nie miałby wpływu na ważność czynności prawnej w postaci umowy pożyczki nr (...).

Naruszenie normy prawa karnego, które przewiduje karę za dokonanie określonej czynności w określonych okolicznościach nie wpływa na ważność czynności prawnej. W takiej sytuacji sankcja wynika z naruszenia prawa karnego i polega na wymierzeniu sankcji karnej za czyn wypełniający ustawowe znamiona przestępstwa. (por. M.Gutowski „Nieważność czynności prawnej C.H.Beck W-wa 2012).

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 8 sierpnia 2019 r., V ACa 230/19

Standard: 78644 (pełna treść orzeczenia)