Nienależne świadczenie w celu uniknięcia przymusu (art. 411 pkt 1 k.c.)

Zgodnie z art. 411 pkt 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia stanowiącego bezpodstawne wzbogacenie, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Ze wskazanego przepisu wynika, że osoba wykonująca świadczenie nienależne, która wie, że nie ona jest zobowiązana do jego wykonania, nie może żądać zwrotu świadczenia, chyba że, m.in. działa ona w celu uniknięcia przymusu.

Pojęcie przymusu, o jakim mowa w art. 411 pkt 1 k.c., nie może być przy tym interpretowane w sposób zawężający. To nie tylko zagrożenie egzekucją świadczenia, ale także stworzenie takich sytuacji, w których spełniający świadczenie, by uniknąć niekorzystnych i często nieodwracalnych skutków, zmuszony jest spełnić świadczenie, pomimo świadomości, że świadczy nienależnie (wyrok Sądu Najwyższego z 9 listopada 2005 r., II CK 177/05, LEX nr 346049).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono również, że jako przywołany w tym przepisie „przymus” należy rozumieć każdą sytuację, w której świadczenie nie jest spełniane dobrowolnie. Takie rozumienie przymusu jest szersze od pojęcia braku swobody oraz groźby (wyrok Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2007 r., II PK 356/06, OSNP 2008 nr 15-16, poz. 217)

Wyrok SN z dnia 24 października 2017 r., I PK 29/17

Standard: 15183 (pełna treść orzeczenia)