Czynność preferencyjna na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia

Niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest czynność, która stwarza odbiorcy lub nabywcy towaru, usługi lub świadczenia warunki korzystniejsze niż stworzone innym, dokonana na podstawie kryteriów innych niż gospodarcze. Jak przyjmuje się w doktrynie:

„ Niedopuszczalna czynność preferencyjna to czynność prowadząca do pozbawionego dostatecznego gospodarczego uzasadnienia uprzywilejowania nabywcy, odbiorcy towaru, świadczenia lub usługi. Innymi słowy, chodzi tutaj o bezprawne, nierzetelne lub nieuczciwe zachowanie korzystne dla odbiorcy lub nabywcy, zaś niekorzystne dla jednostki organizacyjnej, w ramach której funkcjonuje sprawca.” (M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 k.k., wyd. V, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2022, art. 296(a));

„ Niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest czynność prowadząca do uprzywilejowania nabywcy, odbiorcy towaru, świadczenia lub usługi, wykonana wbrew interesom jednostki organizacyjnej (przedsiębiorstwa), którą reprezentuje sprawca. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że postać oraz skuteczność tego rodzaju czynności nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej (R. Zawłocki [w:] Kodeks karny..., t. 2, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, s. 732).” (J. Giezek [w:] D. Gruszecka, K. Lipiński, G. Łabuda, A. Muszyńska, T. Razowski, J. Giezek, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Warszawa 2021, art. 296(a));

„ Przez niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia należy rozumieć każde zachowanie, które w sposób sprzeczny z zasadami prawidłowego obrotu gospodarczego, tj. w sposób niekorzystny dla podmiotu zawierającego z odbiorcą lub nabywcą umowę, faworyzuje odbiorcę lub nabywcę wskazanych w przepisie świadczeń(zob. P. Kardas (w:) Kodeks..., red. A. Zoll, t. 3, 2008, s. 552).” (A. Michalska-Warias [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, red. T. Bojarski, Warszawa 2016, art. 296(a));

Istnieje też pogląd odnoszący to pojęcie do naruszenia zasad uczciwej konkurencji:

„ Niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest czynność, która stwarza odbiorcy lub nabywcy towaru, usługi lub świadczenia warunki korzystniejsze niż stworzone innym, dokonana na podstawie kryteriów odmiennych niż gospodarcza wartość ofert przedstawianych dokonującemu wyboru przez jego kontrahenta (naruszająca zasady uczciwej konkurencji). Posiłkowym kryterium może być sprzeczność danej czynności preferencyjnej z obowiązującym prawem czy ustalona praktyka zawierania umów w danym przedsiębiorstwie (utrwalona np. w regulaminie). Nie należy natomiast posługiwać się innymi warunkami, zwłaszcza takimi, jak niekorzystność czynności dla podmiotu, w ramach którego działa sprawca, czy też brak dostatecznego gospodarczego uzasadnienia dla czynności. Ich zastosowanie powoduje zbytnie zawężenie zakresu przedmiotowego typu czynu zabronionego z art. 296a § 1 (tak M. I., N. postać łapownictwa gospodarczego (po nowelizacji art. 296a § 1 k.k.), PiP 2009, z. 10).” (M. B. [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, red. M. F., W. 2016, art. 296(a).

W związku z tym w doktrynie twierdzi się, że: Pożądana byłaby zatem rezygnacja z pojęcia „czyn nieuczciwej konkurencji” użytego w art. 296a § 1 k.k. Przyjęcie lub żądanie łapówki za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa i tak byłoby karalne – jest to wszak zachowanie „mogące wyrządzić szkodę” jednostce, w której zatrudniona jest naruszająca tajemnicę osoba. Natomiast przyjęcie lub żądanie takie w zamian za podjęcie zachowania prowadzącego do zakłócenia wolnej i uczciwej konkurencji penalizowane byłoby i tak na podstawie art. 296a § 1 k.k., zakazującego przyjmowania lub żądania korzyści albo jej obietnicy za „niedopuszczalną czynność preferencyjną” (M. Iwański, Odpowiedzialność karna za przestępstwa korupcyjne, Kraków 2016, s. 481).

Nadto:

„ Niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest czynność dająca pierwszeństwo określonemu odbiorcy lub nabywcy towaru, usługi lub świadczenia (S., Przestępstwo korupcji..., s. 58), przy czym niedopuszczalność nie musi wynikać z przepisu zakazującego takiej czynności. Może być wynikiem istnienia określonych obyczajów dotyczących działalności gospodarczej (Stefański, Przestępstwo korupcji..., s. 58; Górniok (w:) Górniok i in., t. 2, s. 435).” (M. K. [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. VII, red. M. M., W. 2015, art. 296(a);

„Niedopuszczalną czynnością preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia jest czynność dająca pierwszeństwo określonemu nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia. Nie wystarczy samo preferowanie określonego podmiotu, ale musi to być uczynione w sytuacji, gdy jest to niedopuszczalne. Ustawa wymaga, by uprzywilejowanie to było niedopuszczalne. Nie musi to być zachowanie zakazane, ale także nieprzyjęte w danych stosunkach.” (M. Bojarski [w:] Kodeks karny. Komentarz, wyd. II, red. O. Górniok, Warszawa 2006, art. 296(a));

„ Czynem uznanym za niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, należy uznać zachowanie, które jest sprzeczne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, regulaminami wewnętrznymi czy wreszcie ogólnym obowiązkiem dbania o powierzony majątek, mienie czy kondycje firmy wynikającym np. z kontraktu menedżerskiego (…) Za niedopuszczalną czynność preferencyjną B. M. [B. M.: Nowela antykorupcyjna z dnia 13 czerwca 2003 r., K. 2003, s. 175] uznała również czyn sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego lub z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).” (J. Potulski [w:] Kodeks karny. Komentarz do zmian wprowadzonych ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, LEX/el. 2004, art. 296(a)).

W świetle powyższego uznać można, że niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest jakiekolwiek bezprawne, nieuczciwe lub nierzetelne zachowanie korzystne dla innego podmiotu kosztem przedsiębiorstwa reprezentowanego przez menedżera - sprawcę przestępstwa z art. 296a § 1 k.k. Postać i formalna skuteczność wskazanego zachowania nie mają znaczenia dla rozpatrywanej odpowiedzialności karnej.

Zarazem zasadny wydaje się też pogląd, że: „…niedopuszczalną czynnością preferencyjną jest czynność, która stwarza odbiorcy lub nabywcy towaru, usługi lub świadczenia warunki korzystniejsze niż warunki stworzone innym, dokonana na podstawie kryteriów innych niż gospodarcza wartość ofert przedstawionych dokonującemu wyboru przez jego kontrahenta (naruszająca zasady uczciwej konkurencji) (…) W takim ujęciu czynność preferencyjna jest niedopuszczalna, nawet jeśli jej dokonanie było korzystne dla przedsiębiorcy, w ramach struktury którego działa sprawca, lub gdy miała dostateczne gospodarcze uzasadnienie (np. polegała na wyborze spośród dwóch identycznych ofert), lecz dokonana została z powodu innego niż gospodarcza wartość oferty.” (M. Iwański, Odpowiedzialność karna za przestępstwa korupcyjne, Kraków 2016, s. 481).

Wyrok SA w Wrocławiu z dnia 24 maja 2022 r., II AKa 154/21

Standard: 78606 (pełna treść orzeczenia)