Przewidywalność szkody jako warunek odpowiedzialności nieumyślnego nadużycia zaufania z art. 296 k.k.

Konstrukcja występku polegającego na nadużyciu zaufania z art. 296 k.k. zakłada, że w przypadku jego typu nieumyślnego istnieje pewien zakres dopuszczalnego ryzyka w ramach, którego nie stanowi czynu zabronionego zachowanie, jakiego skutkiem jest spowodowanie szkody mniejszej niż znaczna. Zachowanie oskarżonej nie wyczerpywałoby znamion czynu zabronionego gdyby więc dopuściła się go nieumyślnie, a wartość powstałej szkody była nie większa niż 200 000 zł. 11.

Oskarżona miała zatem prawo zakładać, że wycena robót, jaką dysponowała jest prawidłowa, a zatem jej odpowiedzialność karana w perspektywie obiektywnego przypisania skutku zależna jest również od obiektywnej ex ante przewidywalności znacznego prawdopodobieństwa powstania szkody w rozmiarach wykraczających poza dopuszczalne przez przepis art. 296 k.k. ryzyko.

Nie ulega wątpliwości, że sama obiektywna przewidywalność wystąpienia skutku nie jest jeszcze wystarczająca, bowiem w perspektywie przestępstw skutkowych chodzi o przewidywalność znacznego, a nie jakiegokolwiek stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia skutku. Podobnie samo naruszenie reguł ostrożności nie wystarczy dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za skutek, o ile rezultatem tego naruszenia nie jest istotne zwiększenie ryzyka wystąpienia skutku

Wyrok SA w Warszawie z dnia 16 grudnia 2021 r., II AKa 149/21

Standard: 78384 (pełna treść orzeczenia)

Ustalając wartość szkody nie należy utożsamiać utraconych korzyści z nakładami. Podjęte przez oskarżonego działania związane z zakupem nieruchomości, celem rozszerzenia zakresu działalności przychodni, miały swoje ekonomiczne uzasadnienie, a oskarżony swoim działaniem dążył do rozwoju prowadzonej przez placówkę działalności, wykorzystując zapotrzebowanie, jakie wówczas występowało na rynku usług medycznych. W takiej sytuacji, przewidywane dodatkowe nakłady na przystosowanie zakupionego budynku dla przyszłych usług medycznych, w żadnym wypadku nie mogą być traktowane w kategoriach szkody.

Przewidywane dodatkowe nakłady inwestycyjne potrzebne do prowadzenia rozpoczętej przez oskarżonego inwestycji i przystosowania budynku do działalności związanej z opieką medyczną, nie można określać jako przewidywanej szkody. Z pewnością nie sposób uznać także, iż szkodę stanowi wydatkowana na zakup nieruchomości kwota, gdyż obecnie nieruchomość ta wchodzi przecież w skład majątku oskarżyciela posiłkowego, powiększając stan jego posiadania.

Działalność inwestycyjna związana z rozwojem przedsiębiorstwa zawsze obarczona jest pewnym ryzykiem, tak samo jak rozpoczęcie działalności gospodarczej, które może zakończyć się sukcesem lub porażką firmy.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 30 marca 2017 r., II AKa 37/17

Standard: 78537 (pełna treść orzeczenia)

Warunek przewidywalności skutku jest nieodzownym warunkiem aktualizacji po stronie adresata normy sankcjonowanej obowiązku podjęcia zachowań zgodnych z wymaganymi w danych okolicznościach regułami postępowania. Brak obiektywnej przewidywalności skutku przestępnego w danej sytuacji faktycznej wyklucza możliwość podjęcia zachowania zgodnego z regułami postępowania, a zatem wyklucza uznanie takiego zachowania za pozostające w granicach zakresu zastosowania normy sankcjonowanej. Konsekwentnie nie jest możliwe pozytywne stwierdzenie, iż sprawca ten zachował się bezprawnie i może ponieść odpowiedzialność za zaistniały obiektywnie skutek (wyrok SN z dnia 4 lipca 2013 r., III KK 33/13).

Proces ustalania odpowiedzialności za skutek w prawie karnym ma charakter złożony. Nie jest bowiem dla ustalenia tej odpowiedzialności wystarczające jakiekolwiek przyczynienie się konkretnej osoby (w płaszczyźnie empirycznej) do powstania skutku. Przyczynienie to musi spełniać dodatkowe kryteria o charakterze normatywnym. Mając na uwadze, że podstawą odpowiedzialności karnej może być wyłącznie taki czyn, który w ocenie społecznej charakteryzuje się szczególnym stopniem naganności i zasługuje na moralne potępienie, to nie każde przyczynienie się do powstania nagannego skutku uzasadnia postawienie sprawcy takiego przyczynienia zarzutu winy rozumianej jako przypisanie mu negatywnej oceny moralnej powstałych skutków. Prawnokarną odpowiedzialność za skutek uzasadnia jedynie takie przyczynienie się, które w sposób istotny zwiększa ryzyko wystąpienia tego skutku.

Powyższa teza jest szczególnie istotna w przypadku przestępstw nieumyślnych, bowiem wówczas brak jest co do zasady szczególnej, podmiotowej komponenty negatywnej moralnej oceny czynu w postaci nagannego zamiaru lub nagannego celu działania sprawcy. Z tego też powodu, dla przyjęcia karygodnego charakteru przyczynienia się do powstania skutku, zwłaszcza przy tej kategorii przestępstw, konieczne jest ustalenie, że sprawca - niezależnie od innych warunków obiektywnego przypisania skutku - zachowaniem swoim w sposób znaczący zwiększył ryzyko wystąpienia skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego, co najczęściej będzie można wnioskować z faktu istotnego naruszenia reguł ostrożnego postępowania z dobrem prawnym w danych warunkach.

Nie ulega wątpliwości, że sama obiektywna przewidywalność wystąpienia skutku nie jest jeszcze wystarczająca, bowiem w perspektywie przestępstw skutkowych chodzi o przewidywalność znacznego, a nie jakiegokolwiek stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia skutku. Podobnie samo naruszenie reguł ostrożności nie wystarczy dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za skutek, o ile rezultatem tego naruszenia nie jest istotne zwiększenie ryzyka wystąpienia skutku.

Brak odpowiedzialności karnej za przyczynienie się do powstania skutku w żadnym wypadku nie wyklucza możliwej odpowiedzialności cywilnej, czy to na zasadzie ryzyka czy też winy, bowiem z uwagi na charakter odpowiedzialności karnej, która zasadza się na wspomnianej wcześniej szczególnej ocenie moralnej czynu, warunki przypisania sprawcy skutku w prawie karnym mogą być (i są) bardziej restrykcyjne niż w prawie cywilnym.

W perspektywie przestępstw skutkowych, naruszenie zgeneralizowanych reguł ostrożności obowiązujących w danych warunkach, jest tylko wskazówką pozwalającą na przyjęcie, że rzeczywiście konkretne działanie sprawcy naruszające te reguły powiązane było w konkretnej sytuacji faktycznej z istotnym zwiększeniem ryzyka wystąpienia skutku stanowiącego znamię typu czynu zabronionego. Niekiedy, pomimo naruszenia owych reguł, z uwagi na specyficzne okoliczności faktyczne, do takiego istotnego zwiększenia ryzyka nie dochodzi (postanowienie SN z dnia 15 lutego 2012 r., II KK 193/11).

Wyrok SA w Katowicach z dnia 16 marca 2017 r., II AKa 44/17

Standard: 78551 (pełna treść orzeczenia)