Obowiązek naprawienia szkody w przestępstwie oszustwa

Pomiędzy występującym na gruncie art. 286 § 1 k.k. znamieniem „niekorzystnego rozporządzenia mieniem”, a wyrządzeniem szkody na skutek popełnienia przestępstwa oszustwa występuje stosunek krzyżowania się. Z tego względu w orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyrażano stanowisko, zgodnie z którym powstanie szkody w mieniu nie jest koniecznym warunkiem do przyjęcia, że doszło do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Wartość mienia, jakim niekorzystnie rozporządził pokrzywdzony na skutek zachowania sprawcy przestępstwa o którym mowa w art. 286 § 1 k.k., nie jest zawsze równoznaczna ze szkodą, jaką poniósł pokrzywdzony. Szkoda ta bowiem może być również większa od wartości mienia jakim niekorzystnie rozporządził pokrzywdzony [w szczególności jeśli wziąć pod uwagę, że szkoda ta obejmuje zarówno damnum emergens (szkoda rzeczywista), jak i lucrum cessans (utracone korzyści)], może być mniejsza, albo w ogóle taka szkoda może nie wystąpić.

Ustalenie wysokości szkody na potrzeby orzeczenia środka kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody nie może sprowadzać się wyłącznie do przyjęcia równowartości mienia, którym niekorzystnie rozporządził pokrzywdzony, lecz powinna uwzględniać wszystkie te okoliczności, które rzutują na rozmiary rzeczywiście poniesionej szkody, w tym także kwestię jej kompensacji, również przez inne podmioty niż sprawca, zobowiązane do naprawienia szkody na podstawie przepisów prawa cywilnego.

Przeciwne stanowisko mogłoby doprowadzić do bezpodstawnego wzbogacenia osób pokrzywdzonych przestępstwem. Z tego względu w art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. wskazano, że obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Nie ma przy tym znaczenia kwestia skuteczności postępowania egzekucyjnego, którego podstawą było to prawomocne orzeczenie zaopatrzone w klauzulę wykonalności. Zasadnie przy tym wskazuje się, że stosownie do brzmienia art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k. przeszkodą do nałożenia obowiązku naprawienia szkody jest wyłącznie tożsamość roszczenia będącego przedmiotem orzeczenia cywilnego z roszczeniem wynikającym z przestępstwa. O takiej tożsamości przesądza fakt, że wynikają one z tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego) i dotyczą tej samej szkody, będącej następstwem popełnionego przez oskarżonego przestępstwa. Stąd każdorazowo orzekający sąd ma obowiązek przeanalizować zakres i treść tych roszczeń, po to by potwierdzić ich tożsamość, bądź też jej zaprzeczyć (zob. wyrok SN z dnia 16 stycznia 2018 r., IV KK 234/17).

Inaczej zecz ujmując, sąd nie może orzec o obowiązku naprawienia szkody w trybie art. 46 § 1 k.k. wówczas, gdy o tożsamym roszczeniu, wynikającym z tego samego zdarzenia faktycznego (historycznego) już prawomocnie orzeczono. Oczywiście nie można przy tym pomijać i tej ewentualnej okoliczności, że w procesie cywilnym sąd mógł orzec wyłącznie o części roszczenia, jeśli wytoczone powództwo dotyczyło jedynie części szkody.

Wyrok SN z dnia 21 maja 2020 r., III KK 313/19

Standard: 78340 (pełna treść orzeczenia)