Udział w składzie sądu na rozprawie asesora sądowego a nieważność postępowania (art. 28 i art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.)

Sąd, w składzie którego orzeka asesor sądowy, zapewnia rozpoznanie sprawy przy spełnieniu wymogów przewidzianych w art. 45 ust. 2 Konstytucji RP. Jeżeli na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie asesora sądowego, nie dochodzi do naruszenia art. 28 § 1 k.p.k., a tym samym do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.

Posługiwanie się przez ustawodawcę w art. 28 § 1 k.p.k. terminem sędzia jest pochodną rozwiązania ustrojowego, zawartego w art. 2 § 1 u.s.p., zgodnie z którym zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie, przy czym zgodnie z treścią art. 175 ust. 1 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują m.in. sądy powszechne. Systemowe umocowanie asesora sądowego do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości ma natomiast swoją podstawę w art. 2 § 1a u.s.p., według którego w sądach rejonowych zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują także asesorzy sądowi, z wyłączeniem określonych w tym przepisie kategorii spraw.

Choć jest jasne, że już językowo termin „asesor” nie jest tożsamy z terminem „sędzia”, nie ulega wątpliwości, że umocowanie asesora do orzekania w sprawie karnej winno być rozważane w kategorii rodzaju zadania, jakim jest orzekanie. Rozstrzyganie sprawy karnej niewątpliwie jest zadaniem z zakresu wymiaru sprawiedliwości, co prowadzi do wniosku, że uwzględniając treść art. 2 § 1 i 1a u.s.p., a więc co warto podkreślić, aktu prawnego tej samej rangi co Kodeks postępowania karnego, systemowo zadania te zostały powierzone w zakresie sądu rejonowego zarówno sędziom, jak i (z określonymi włączeniami) asesorom.

Zasada niesprzeczność systemu prawnego, a zwłaszcza regulacji tak ze sobą powiązanych jak regulacja procesowa, określająca zasady stosowania prawa oraz regulacja ustrojowa, określająca krąg podmiotów umocowanych do stosowania prawa, nie powinna pozostawiać wątpliwości, że skoro to samo zadanie w akcie prawnym ustrojowym zostało powierzone zarówno sędziemu, jak i asesorowi sądowemu, realizacja tego zadania, skonkretyzowana procesowo w zakresie spraw karnych m.in. w art. 28 § 1 k.p.k., może być wykonywana zarówno przez sędziego, jak i asesora, pomimo, że przepis ten w pierwszej kolejności odwołuje się jedynie do sędziego, w składzie którego orzeka sąd. Oczywiste jest, że nie sposób zakładać, że ustawodawca w art. 2 § 1a u.s.p. i innych przepisach określających status asesora sądowego, wyraźnie powierzając asesorowi zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości, stworzył normę pustą, która nie ma zastosowania z uwagi na to, że Kodeks postępowania karnego w swojej terminologii posługuje się w rozważanym zakresie jedynie terminem sędzia. Z punktu widzenia wykładni systemowej takie stanowisko jest nie do zaakceptowania.

Według art. 106j § 1 u.s.p. asesor sądowy w sprawowaniu swojego urzędu jest niezawisły i podlega tylko Konstytucji oraz ustawom, co odpowiada analogicznemu rozwiązaniu zawartemu w Konstytucji RP wobec sędziów, przy czym brak wskazania o podleganiu asesora bezpośrednio Konstytucji wynika jedynie z faktu, że jego status nie został uregulowany w ustawie zasadniczej. Artykuł 106j § 2 u.s.p. określa zakaz prowadzenia działalności politycznej asesorów w sposób analogiczny do regulacji zawartej w art. 178 ust. 3 Konstytucji RP, realizując zarazem wskazanie zawarte w wyżej powołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2020 r., III KK 364/20

Standard: 76559 (pełna treść orzeczenia)